Simmerblog: Simmer yn Tersoal

Tineke Wierda hat in teetún en hat allerhanne guod yn 'e hannel. Mar sy hat de boel ferkocht en no moat alles fuort. Ek de âlde kassa fan 1904 is de keap. Wierda lit graach de prachtige tún efkes sjen.

Wytse Hospes is hikke en tein yn Offenwier, mar wennet yntusken al hast 45 jier yn Tersoal. Hy is in echte doarpsman en hat in soad om 'e hannen. In grutte leafde is dy foar muzyk. "Je kinne je der goed yn uterje. It is foar my fan kroech oant tsjerke: ik besykje oeral wat fan mei te nimmen, mar ik belibje de measte wille oan lieten dy't der wat de tekst oanbelanget ta dogge."

Dochs kaam de muzyk pas om syn 50ste jier hinne yn it libben fan Hospes. Dat hat er wol goed makke: want hy hat yntusken wit hoe faak lieten yn bygelyks soarchbuorkerijen en fersoargingshuzen brocht.

Hospes fielt him net te min om it Tersoalster folksliet hearre te litten. "It doarpsliet is neffens my ûntstien yn de tiid fan de ruilferkaveling yn De Lege Geaën, sa'n bytsje tusken 1965 en 1975. Dat sjogge je yn it liet werom. Men wie hjir doedestiids hiel aktyf mei sjonge, spylje en toaniel."

It hurde wurkjen yn Tersoal makket roppich. Dêrom tiid foar in broadsje en wat sop:

Trije jier lyn ferdwûn basisskoalle De Reinbôge út Tersoal. De skoalle fusearre mei de skoallen fan Gau en Sibrandabuorren ta Mienskipsskoalle De Legeaën. Dy skoalle stiet yn Sibrandabuorren en dat betsjut ek dat de bern fytse moatte. En dat moat oer de dyk dêr't ek auto's, bussen en lânbouferkear oer moat.

"It is sa'n twa, trije kilometer en der is in soad ferkear", seit Stijntje Dotinga. "Dus dat is foar de bern net altyd noflik. Wy hawwe it fuort oanjûn. It is al langer in probleem, want de learlingen fan de middelbere skoalle fytse der ek del nei Snits. It soe oplost wurde, mar wy binne al trije jier letter."

Neffens Dotinga hat gemeente Súdwest-Fryslân it probleem wol erkend. "Sy binne wy mei dwaande, mar it duorret wol lang. In eigen fytspaad wie yn 't earstoan ús winsk, mar dat wie net helber. Mar der is no ûnder foarbehâld in plan presintearre: de gemeente wol in fytsstrjitte bouwe."

De bedoeling is dat de dyk tusken Poppenwier-Tersoal-Sibrandabuorren eins ien grut fytspaad wurdt. "It krijt dus ek sa'n kleur. Auto's meie der wol oerhinne, mar dy binne te gast. Der komme drompels by, de dyk wurdt wat breder en der komme buorden by. De ferwachting is dat minsken harren dan better gedrage. It ferkear moat him oanpasse oan de fytsers. Nei de fakânsje wolle sy der mei oan de gong. Wy hoopje dat it gau werklikheid wurdt."

Oan de Wiersterdyk leit it leanbedriuw fan de famylje Heeringa. Yn 1954 is it bediuw oprjochte troch pake Willem yn Sibrandabuorren. Heit Siem ferhuze it bedriuw nei Tersoal en yn 2011 hat soan Willem it oernaam. "It wie eins wol dúdlik dat ik it oernimme moast", seit Willem. "Myn hert leit hjir wol. Ik fyn de masinen prachtich. Je binne op it lân oan it wurk, soks bliuwt in moai skouspul."

It bedriuw is de grutste wurkjouwer fan Tersoal, mar is ek bekend fanwegen it konsept 'mais ûnder foly.' De Heeringa's wiene de earsten yn Nederlân dy't wurken mei dizze metoade.

Willem Heeringa leit út: "It is in ôfbrekbere foly dy't wy út Ierlân wei helle hawwe. De foly smyt in soarte kas-effekt op: it is der samar 30-40 graden ûnder. Dan is dy mais samar derboppe. Je siedzje de mais en de foly lûke je der oerhinne. De plant wrot him der letter wer trochhinne."

It idee is ek sels út Ierlân wei helle. "Myn heit trof ien dy't dizze foly dêr lizzen sjoen hie. De minsken yn Ierlân brûkten it om it yn de hjerst earder fan it lân te krijen. Yn 2009 binne wy nei Ierlân reizge om it ris te besjen. Wy hawwe de maisopbringsten ûnder eagen hân en doe woene wy it sels ek wol besykje. Wy binne hjir no al sa'n 11 jier mei dwaande, it giet noch hieltyd goed."

Súdlik fan it doarp leit de Tersoalster Slûs, dy't de Tersoalster Sylroede fia de jachthaven útkomme lit by De Hoarne en de Snitser Mar. Eartiids wie it in wichtige rûte foar bygelyks de oanfier fan hea. Hjoed-de-dei wurdt it benammen brûkt troch boatsjeminsken en fytsers.

Lolke Huitema is ymker en hat fjouwer bijekasten yn de tún stean. "Yn de grutste kast sitte sa'n 30-40.000 bijen. Yn totaal sille hjir sa'n 100.000 bijen yn dizze kasten sitte. Sy begjinne no wat út te fleanen, sy helje nektar en stomoal."

It meast bysûndere is dat it net om gewoane bijen giet, mar om de saneamde swarte bij. "Foar de lêste iistiid kamen yn Noardwest-Europa allinne swarte bijen foar, mar sy waarden doe nei it suden ferdreaun. Op trije plakken yn de wrâld wie dy swarte bij noch, mar hy is op in gegeven stuit hjir nei de Legeaën helle."

It docht bliken dat de swarte bij tsjintwurdich noch in duorsume soarte is ek. "Want wy hoege him net te bestriden tsjin de farroamyt. Dat is in lyts spintsje dy't him yn in sel nêstelje kin as de bij noch in poppe is", leit Huitema út.

De farroamyt is sadwaande de grutste feroarsaker fan bijestjerte. "Alle ymkers yn Nederlân moatte twa-trije kear yn it jier de myt bestride mei soer. Mar de swarte bij hat it probleem sels oplost. Dy hâldt it briednêst in graad waarmer en hat in bepaald himmelgedrach. It giet hartstikke goed."

Huitema is no sa'n seis jier dwaande mei de bijen. "It is in bysûndere matearje: ik bin hielendal pakt troch it swarte bijefirus. Wy wolle se graach yn stân hâlde en hawwe se op ferskate plakken stean. Yn de maitiid wurdt it folk wat grutter, dan komt der in nije keninginne en swarmet in part út."

Lolke Wijtsma is grutsk op de wrydske pracht fan Tersoal, part fan de leechlizzende doarpen fan de Legeaën. "Ik wenje hjir al goed 30 jier. It is in fredich doarp, je kinne der fan alles dwaan. Wy hawwe in moai doarpshûs en in bulte ferieningen. Toaniel, biljert, damje. Foar elts is der wol wat te rêden yn Tersoal, al is dat it lêste skoft wol krekt wat minder mei corona."

"Wy hawwe ek in prachtich moaie tsjerke", fertelt Wijtsma. De midsiuwske tsjerke waard om 1838 hinne ôfbrutsen en ferfongen troch nijbou. De âlde toer bleau wol stean.

Tiisdeitemoarn betiid hinget der al in grutte flagge út de toer, mei it wapen fan it doarp. In rymke fertelt wat der op it wapen stiet: Trije rapen en in koal, steane yn it wapen fan Tersoal.

Wijtsma hat him dwaande holden mei de doarpshistoarje en wit ek in soad te fertellen oer de Twadde Wrâldoarloch.

Hy fertelt: "Sa leit hjir it grêf fan Durk Dijkstra. Hy siet yn it ferset en waard krekt foar de frede fusillearre by Nijemarsum. Hjoed-de-dei is hjir in Durk Dijkstrastrjitte. Dizze omkriten wiene in paradys foar ûnderdûkers, mei al it wetter koene sy maklik in plakje fine. Yn de buorskip Grutte Wierren sieten by boer Elzinga in soad ûnderdûkers, mar ek yn de toer hjir sieten nachts wol minsken."

De tsjerkeklok waard yn 1943 troch de Dútske besetter meinommen. "Mar de minsken hjir woene dochs by de tiid bliuwe. Dêrom sloegen sy op in stik spoarrail om de tiid by te hâlden. Sokke âlde ferhalen binne altyd moai. Al hat eltse tiid syn aardichheden", seit Wijtsma.

It is de twadde dei fan Simmer yn Fryslân! Omrop Fryslân docht acht wiken lang ferslach fan alle simmerske aktiviteiten en sport yn Fryslân. Wy strike del yn ferskate doarpen en stêden. Tiisdei is Tersoal oan bar!

Oerdeis is alles te folgjen op de radio, mei ferskate bydragen yn alle programma's. Online is it ek te folgjen yn dit simmerblog mei bydragen en foto's. Om 17.15 oere, en dêrnei yn de werhelling, is Simmer yn Fryslân mei it doarp fan de dei op telefyzje te sjen.

Moandei wienen wy yn Warten. Alles noch efkes neilêze? Dat kin hjir.