Recensie De Emigrant: Een voorstelling van formaat

Jawel, Freark Smink doet het weer. Zijn overtuigingskracht op het podium, van overweldigend groot tot teder klein, verheft 'De Emigrant' tot een voorstelling van formaat. Het jubileumstuk van Pier21 als een feestje voor het gezelschap, maar bovendien een traktatie voor het publiek. Een mooie theateravond vol humor én emotie.

Tien jaar geleden alweer. David Lelieveld, theatertechnicus bij onder andere Tryater, richtte samen met acteur Theo Smedes Stichting Pier21 op. Een theaterinitiatief met als doel om bijzondere voorstellingen over actuele thema's te maken.

Romke Toering werd gevraagd of hij als eerste voorstelling een toneeltekst wilde schrijven over emigratie. 'De Emigrant', met in de hoofdrol Freark Smink, werd toen met maar liefst 20.000 bezoekers een groot succes.

Tegenwoordig is Pier21 niet meer weg te denken uit het culturele aanbod in Fryslân. Met meer dan elf succesvolle voorstellingen en (internationale) projecten heeft het gezelschap zijn bestaansrecht dubbel en dwars bewezen.

Snorretje

Ter ere van het tientjarig bestaan wordt 'De Emigrant' opnieuw verteld. Naar het originele verhaal van Toering, maar nu geregisseerd door Jos Thie. En naast Freark Smink en Theo Smedes nu ook met Amin Ait Bihi uit Leeuwarden op het podium. Hij speelt een Friese journalist van Marokkaanse komaf. En doet dat als zoon van een gastarbeider volslagen naturel. Wat een geweldige set!

Immers, in de oorspronkelijke versie nam Theo Smedes naast alle andere typetjes ook deze rol nog voor zijn rekening. Met een zwart pruikje op, en een stereotypisch snorretje onder de neus.

Maar tijden veranderen. En Pier21 heeft met de voorstelling 'Un dia nobo' kortgeleden laten zien zich bewust te zijn van de nieuwe normen. Een terechte aanpassing, die de voorstelling bovendien completer maakt. Rijker ook.

De voorstelling zelf is daarentegen nog steeds actueel. Kijk maar naar het grote aantal mensen dat juist nu om welke reden dan ook een plek zoekt om te wonen. Een goed heenkomen voor een beter bestaan. Emigreren is van alle tijden.

Bijvoorbeeld in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, toen veel Friezen de oversteek maakten naar Amerika. Zo ook Sybolt de Haas, zoals ik zei formidabel gespeeld door Freark Smink.

Sybolt is twintig jaar wanneer hij, zonder dat zijn moeder het weet, afreist naar Canada. Thuis op de boerderij is er geen plek, er zijn twee jongens in het gezin en de oudste neemt automatisch de plaats van vader in. Tot ergernis van Sybolt, die nu gedwongen loonwerker wordt. Als hij dan ook nog eens niet kan trouwen met de liefde van zijn leven, neemt hij de vlucht naar een andere toekomst. Het is de eerste spiegel die het publiek wordt voorgehouden: reist de immigrant om ergens te komen, of vertrekt hij om iets achter te laten?

Afijn, in Canada gaat Sybolt eerst aan het werk in de tabaksindustrie. Met het verdiende geld begint hij een kippenboerderij. Dat levert genoeg geld op om een eigen boerderij op te zetten. Met succes. Hij wordt een gearriveerd man. Met een vrouw en een zoon lacht het geluk hem toe. Al is dat geluk wel betaald met heimwee. Want al zou hij willen, terug naar Fryslân durft hij niet. Stel je voor dat hij Fryslân zo mooi vindt dat hij niet meer terug wil.

Pas als hij tachtig is, neemt hij het besluit om toch terug te gaan naar Fryslân. Volgens de laatste wens van zijn vrouw, die intussen is overleden. Om in het reine te komen met zijn verleden. Hij heeft zijn twijfels of zijn zoon zolang het boerenbedrijf overend kan houden. En zo wordt de reis naar zijn roots in de Greidhoek van Fryslân op alle vlakken confronterend.

Terug in Fryslân wordt de voorstelling steeds meer een soort van episch theater. Met Freark Smink als rasverteller. Met alle facetten van zijn toneeltalent weet hij de toeschouwer letterlijk bij zich aan de keukentafel te krijgen.

Smink vertelt en het publiek luistert, lacht en laat zo nu en dan een traan. Om de moeder, die hij in de steek heeft gelaten. De verstoorde verhouding met zijn broer. En dan is er nog de liefde van zijn leven. Die hij in Fryslân moest achterlaten, maar voor eeuwig een plek in zijn hart heeft gegeven.

Pauze

Mooi hoe alles dan samengevat wordt in het interview met de journalist van Groot Sneek. Geboren in Leeuwarden als zoon van Marokkaanse ouders, die als gastarbeiders naar Fryslân zijn gekomen. Mooi hoe het publiek dan opnieuw een spiegel voorgehouden wordt: wie heeft het meeste recht om zich Fries te voelen.

Mooi ook hoe de problemen van Marokkaanse immigranten in Nederland naast die van de Friezen in Canada geplaatst worden. Zonder dat dit tot politiek correct moralisme leidt. Maar daar zit hem tegelijk de crux. Want het blijft bij een leuk gesprek met begrip voor beide kanten. Mooi natuurlijk. Zo zou het ook moeten. Jammer genoeg leert het echte leven ons anders en worden de tegenstellingen tussen de bevolkingsgroepen steeds extremer en gewelddadiger.

Vaak had ik in deze scène net wat meer van die realiteit terug willen vinden. Nu werd er afgesloten met een warme handdruk en had dat ook een waardig einde van het toneelstuk kunnen zijn. Maar nee, het was pauze. Pauze? Ja, eigenlijk een hinderlijke onderbreking van wat nog komen gaat. En wat zou dat nog kunnen zijn. Was hiermee eigenlijk niet alles al verteld?

Dat was echter niet goed ingeschat. Wat na de koffie volgde, was inderdaad een essentiële toevoeging. Als Sybolt erachter komt dat er iets is gebeurd toen hij vertrok, dat hij nooit heeft geweten, maar wat hem nu achtervolgt. Emotie krijgt de hoofdrol.

Complimenten voor Theo Smedes, die dan de rol van broer van Sybolt voor zijn rekening neemt. Als je dan als acteur, geschminkt als oude man, jezelf staande kan houden tegenover het natuurlijke vakmanschap van Smink, verdient dat alle lof.

Kroon

Wel weer jammer is dan het telefoongesprek, dat aan de geloofwaardigheid van alle intieme zielenroerselen afbreuk doet. En ook wat daarna in rap tempo gebeurt, komt niet echt aannemelijk over.

Afijn, 'De Emigrant' blijft een mooie en onderhoudende voorstelling, waarvoor de schrijver Romke Toering deze premièreavond een grote bos bloemen en een dankbaar applaus in ontvangst mocht nemen. Terecht. De jubileumvoorstelling van Pier21 is een kroon op het theateroeuvre van het gezelschap tot nu toe.