Recensie Axomama: Kolderieke komedie over aardappelleed

Bij de entree in de loods bij Zwarte Haan wordt het publiek direct geconfronteerd met een decor dat de sfeer oproept van Opera Spanga. Langs een bouwwerk van aardappelkisten zien we door de open deuren het zwarte bouwland liggen. Wieg voor het product waar het dit keer allemaal om draait: de aardappel.

In het kader van de Bildtse Aardappelweken wordt onder andere met kunst en cultuur geprobeerd de consument te informeren waar zijn eten vandaan komt. Volgens de programmaflyer moet deze voorstelling dan ook een aanzet zijn tot de discussie over de productie van dat voedsel.

Initiatiefnemer Hein Jaap Hilarides heeft zich hiervoor laten inspireren door elementen uit de Inca-cultuur. Een indianenvolk dat in de 15e eeuw in Zuid-Amerika leefde. Niet alleen ligt daar de oorsprong van een deel van onze beschaving, minder bekend is het feit dat de Inca-boeren ook de eersten waren die aardappelen verbouwden.

Een van de goden die de Inca's vereerden, was Axomama, de godin die de aardappelteelt moest beschermen. En die zelf zowel het voorkomen van dit gewas als dat van een mens kon aannemen.

Hilarides vertaalt deze mythe op een slimme manier naar heden ten dage. Als zoon van een aardappelboer kent hij zijn pappenheimers en trekt hij alle registers open: de stikstofproblematiek, het verzilten van de bouwgrond, het uitkopen van de piekbelasters, AI oftewel kunstmatige intelligentie, internetliefde, milieuproblematiek, de genetische modificatie en manipulatie, ja, zelfs de dijkdoorbraak bij Holwert. Alle actuele thema's passeren de revue.

Maar daar blijft het dan ook bij. Voordat het publiek zich druk kan maken over de aangestipte problematiek, wordt alweer met een grapje overgestapt naar een volgend onderwerp. Bewust, zo heeft Hilarides eerder laten weten.

De schrijver van het stuk heeft de politiek in deze voorstelling willen vermijden. Dat komt een andere keer wel weer. Vanavond regeren humor, fleur en snelheid.

Hilarides is keurig in die opzet geslaagd. En het publiek laat zich graag bij de hand nemen. En als de schuifwand van de loods is gesloten en de opgestapelde aardappelkisten een Inca-tempel blijken te verbeelden, heeft het publiek zijn eerste opsteker te pakken.

De rentree van Tet Rozendal op het podium. Zes jaar na de val op haar achterhoofd, die haar een hersentrauma bezorgde. Waardoor het einde dreigde aan haar nog prille, maar succesvolle toneelcarrière. En nu staat ze daar dan weer. Als de godin Axomama, het verbindend element tussen alle scènes die zullen volgen.

Vrolijk en vol energie verhaalt ze over de boerenmeid Amanda, die op zoek is naar haar grote liefde. Helemaal nu haar vader de boerderij is kwijtgeraakt. Ze wordt verliefd op de chemisch bioloog die als veredelaar wil proberen het ultieme consistente aardappelras te kweken.

De wetenschapper heeft echter alleen oog voor zijn eigen idealen. Tot geluk van de jonge boer Ralf die in Amanda een gezonde basis ziet voor de toekomst van zijn eigen bedrijf. En natuurlijk krijgt dit moderne sprookje een happy einde. Maar dan moet er nog heel wat gebeuren. De voorstelling schiet soms alle kanten op.

Talent

Hilarides heeft niets aan het toeval willen overlaten, om dat verhaal zo mooi mogelijk op de planken te krijgen. Zo kreeg regisseur Theo Smedes de beschikking over vier uitstekende spelers.

Naast Tet Rozendal als de godin Axomama zelf zien we Theun Plantinga, onlangs nog succesvol in de voorstelling Bijke, in een heerlijke komische rol van aardappelveredelaar.

Jitze Grijpstra, die afgelopen jaar nog de sterren van de hemel speelde in Schindlers List, overtuigt opnieuw als de jonge boer Ralf en toneeldocent Lysbeth Welling tot slot toont het publiek haar liefde voor het acteren op toneel: spontaan en naturel.

Maar niet alleen de spelers blinken uit door hun talent. Ook voor alle randzaken, grime en muziek werden vaklieden aangetrokken. Jammer dan weer dat de muziek uit een doosje komt en niet live wordt gespeeld. Professioneel en perfect natuurlijk, maar daardoor ook een beetje glad en met net wat minder warmte. Alle acteurs zingen dan weer als lijsters. Dat heb ik helaas de laatste tijd wel anders meegemaakt.

Prachtig ook om te zien hoe Theun Plantinga als de biotechnoloog door toedoen van de godin langzamerhand zelf verandert in een aardappel. Regisseur Theo Smedes heeft zich hierbij vast laten inspireren door de film 'The Fly', waarin acteur Jeff Goldblum langzaam transformeert tot een insect.

Het begint bij de wetenschapper in deze voorstelling met spruiten op zijn schouder. Het grimewerk van niemand minder dan Arjen van der Grijn, bekend van Jiskefet en Koot en Bie, doet de rest: zijn haar valt uit en hij krijgt aardappelpok op zijn rimpelige kruin.

Intussen heeft het publiek genoeg oneliners meegekregen die je wel aan het denken moeten zetten. Over de toepassing van gentech om de productie van de aardappel te verbeteren. En ook de boer weet hoe hij zijn producten het beste verkocht krijgt. Niet met garantiestickers over biologische kwaliteit, "het is de prijs die bepaalt".

En wat te denken van de uitspraak van dochter Amanda als haar vader wordt uitgekocht en nooit weer boer kan zijn? Ze noemt dat recht voor zijn raap een 'berufsverbot'. Dat klinkt toch duidelijk als kritiek op de regering.

Maar voordat de toeschouwer ook maar de kans krijgt om over de aangesneden thematiek na te denken, wordt die scène alweer gebagatelliseerd door een guitige parodie op het tv-programma 'Boer zoekt Vrouw'. Alles kan weer worden weggelachen.

Zoals ik zei: volgens de programmaflyer wil het theaterstuk een bijdrage leveren aan de maatschappelijke discussie over de productie van ons eten. Juist nu lijkt de tijd er ook rijp voor. Maar daarvoor heeft Hilarides deze keer zijn pijlen te veel op de humor gericht.

Een voorstelling met meer diepgang en emotie die politieke discussies kan losmaken, houden we dus nog tegoed. Hilarides heeft dat zelf toegezegd...