Recensie van Wat bisto leaflik: "Een biografie voor Waling Dijkstra"

Maar waarom zo lang? En dat ook nog in de kou. Sommige scènes hadden wel korter gekund. Meer is niet altijd beter.

Het publiek krijgt wel waar voor zijn geld, dat is waar. Dat begint al voor de voorstelling als de bezoekers op een zogenoemde 'Passy Pôle' een beetje in de stemming kunnen komen. Op een soort festivalterrein kunnen de mensen kennismaken met de passies van Waling Dijkstra. En dat waren er nogal wat.

Naast het schrijven en dichten hield hij bijvoorbeeld ook van schilderen en muziek. Het publiek kan zelf aan de slag. Met zegswijzen bijvoorbeeld, zoals Waling Dijkstra die ooit verzamelde voor publicatie: 'pieker niet, het komt toch anders'. De Tigers van Greonterp spelen onderhoudend in een gezellig zonnetje iets zachter en kalmer dan anders.

Spannum maakt graag gebruik van het feit dat Waling in 1821 in het dorpje geboren is. Na een eerdere zomerochtendtocht, een boerenbruiloft en een gedichtenroute was dit keer echter de christelijke muziekvereniging Oranje de aanleiding van een echt iepenloftspul over de grondlegger van de Friese toneelcultuur. Het korps bestaat 125 jaar dus dat moet gevierd worden.

Schrijver Dick Jansen en regisseur Tineke Broers werden aangetrokken om die voorstelling op poten te zetten. Natuurlijk dat de muziek daarin een belangrijk aandeel moest hebben. Dat is gelukt. Jansen en Broers hebben beiden goed werk geleverd, de composities van dirigent Thom Hoterman dwingen bewondering af. Ze begeleiden niet alleen de verschillende speelscènes op het toneel, maar tillen die zo nu en dan gewoon naar een hoger niveau.

Hij heeft zich daarbij laten inspireren door het lied Simmermoarn dat Waling Dijkstra zijn grote faam bezorgde. Het werd de titel van de voorstelling: 'wat bisto leaflik'. En het publiek zingt dan graag mee: "rizende simmermoarn! Want it hoantsje kraait kûkelû, en it doke ropt rûkûkû." Mooi.

Het moet een hele klus zijn geweest voor Jansen om van alle ingrediënten uit het complexe leven van Waling Dykstra een hapklare theatervorm te maken. Er valt namelijk nogal wat te vertellen.

Ga maar na. Als bakkerszoon in Spannum werd hij naar opa in Vrouwenparochie gestuurd om het vak te leren. De dorpskinderen hadden geweldig de draak met die rare stuithaspel, die liever in een hoekje zat te schrijven, dan dat hij met hen wilde spelen. Waling voelde zich vernederd. Begroef zijn emoties en zou nooit meer huilen.

Toen zijn vader al snel overleed, moet hij met zijn moeder de bakkerij in Spannum draaiende houden. Maar Waling wil geen bakker zijn, maar schrijver. Het loopt helemaal mis. Moeder en zoon begrijpen elkaar niet meer. De inwoners van Spannum kunnen hem wel schieten. Die verheven poëet op zijn ivoren toren, die zich net iets beter voelt dan de anderen.

Maar Dijkstra zet door. Zelfs als hij zijn eerste vrouw en later ook nog zijn kinderen moet verliezen. Met zijn schrijversvriend Tsjibbe Gearts van der Meulen begint hij met de eerste Friese toneelstukken en de beroemde Winterjûnenocht-avonden.

De literaire voordrachten waarmee toen al meer dan 100.000 mensen bekend werden gemaakt met de Friestalige cultuur. Het werd een succes. Ook financieel. Waling werd de eerste Friese schrijver die van zijn pen kon leven.

Jansen heeft dat hele levensverhaal op de planken willen brengen. Met de focus op zijn jaren in Spannum. Als een complete biografie die in werkelijkheid nooit over Dijkstra is verschenen.

Zo vertrouwt de oude Waling, een beetje stijf gespeeld door Jaap Jan Hemmes, het publiek immers zelf toe. Dat doet hij vanuit de hemel, waar hij na zijn dood in gesprek met zijn goede vriend Tjibbe Gearts, zijn leven op aarde overziet. Een slimme vondst van Jansen om al die verschillende scènes die het publiek voor ogen krijgt, aan elkaar te laten praten.

Maar bovendien een mooie gelegenheid om die andere alwetende verteller te introduceren. Hantje Pik, een alter ego van de schrijver die hij in een van zijn boeken zelf tot leven heeft geroepen. Bent u er nog?

Andre de Zee speelt deze rol meer dan voordelig. Als het geweten van de schrijver houdt hij het publiek met een heerlijke ironische verteltrant bij de les. En voorziet het levenspad van de jonge Walling van 's zaterdags commentaar. Zijn houding naar moeder en de mensen om hem heen was niet altijd even sympathiek en prettig.

Complimenten voor Sibo Boersma die de rol van deze Waling Dijkstra speelt. De 19-jarige Boersma die onder andere ervaring opdeed in de voorstelling Kibboets op de Klei, voelt zich duidelijk thuis op het toneel. Wat een genot om naar te kijken. Maar ook Marian Postma blijft als de moeder van Waling keurig overeind, en vliegt van links naar rechts over het toneel om al die scènes in bedwang te houden.

Het uitvoerig commentaar van de hemel uit op dit aardse spel komt dan vaak wat ouderwets over, zeker wanneer de beide mannen ook nog eens de succesliederen uit die tijd gaan zingen. Een van die momenten waar het publiek niet echt op zit te wachten.

Dat decor is ook mogelijk. Mooi hoe Jaap Groen bijvoorbeeld heeft gekozen om met oude foto's in een groot fotoboek achter op het podium de belangrijkste locaties uit het leven van Dijksta te verbeelden. Niets green- of blue screens of technisch ingewikkelde visuele hoogstandjes. Gewoon grote foto's die door Hantsje Pik met de hand worden voorgedraaid. Het werkt.

Aan alles in deze voorstelling is veel aandacht besteed. Van kostuums, woede en kapwerk tot rompslomp. Alleen mogelijk door de medewerking van maar liefst 200 vrijwilligers in een dorpje met 250 inwoners. Als Spannum ergens zijn schouders onder zet, gebeurt er ook iets.

Ha, daar hebben we Hantsje Pik weer. Die het publiek er even op wijst dat zonder Waling Dijkstra als grondlegger van de Friese toneelcultuur er helemaal geen openluchtspelen zouden zijn geweest. Althans niet in de vorm zoals we ze nu kunnen.

Ook al is de ene voorstelling de andere niet. Hij zegt het zelf. Met grote verschillen in kwaliteit, Dat is waar. Maar allemaal gebracht met dezelfde inzet en liefde. Wat een aardig eind van een boeiende avond. Muziek!

Mar nee. Dan is het nog tijd voor de finale. Alweer met een toneelmandje. De scène die zogeheten in het begin op het foute moment zou worden gespeeld, kan nu werkelijk gebeuren. Het moment dat de kinderen van Waling het gedenkteken onthullen dat in Holwert voor de schrijver werd opgericht.

De grote Friese schrijver die ons vanuit de hemel nog liet weten dat hij niet kon begrijpen dat er eigenlijk nooit een biografie over hem is verschenen. Enfin, met dit iepenloftspul in Spannum heeft Waling Dijkstra dan toch die verdiende biografie gekregen. Een boeiend boek, compleet met ingestoken CD. Maar voor de reguliere lezer net een beetje te dik.