Euthanasie in Friesland: wat is overgebleven van de pioniers in de jaren 70?
Bijna 50 jaar geleden was Noordwolde wereldnieuws. De huisartsen uit het dorp, Truus en Andries Postma, zaten in de allereerste grote euthanasierechtszaak van Nederland en zorgden ervoor dat het onderwerp euthanasie op de discussietafel kwam. In deze week van de euthanasie kijken wij hier op terug en wat voor invloed hebben de acties van deze pioniers zoveel jaar later gehad?
PETEAR FH Eutanasy yn Fryslân: pioniers yn de jierren '70
Friese pionier euthanasiewet
Samen met haar man Andries was huisarts Truus Postma uit Noordwolde een van de mensen die in de jaren '70 het taboe op euthanasie doorbrak. Op 19 oktober 1971 verrichtte Truus euthanasie op haar ernstig zieke en verlamde moeder. "Ze hing vastgebonden in de rolstoel, amper aanspreekbaar. Ik zei tegen mijn man: ik wil het voor mijn moeder doen. Ik heb het haar beloofd. Ik heb haar omhelsd en in haar minst slechte oor geroepen: mam het komt allemaal goed. Toen heb ik de spuit gegeven. En dat was het", zegt Truus Postma in een interview met RTV Drenthe in 2001.
YNSTART Truus Postma
Een week voorwaardelijk
Nadat uitkwam wat Truus had gedaan, werd de officier van justitie ingeschakeld, maar de dorpsgenoten van Truus waren het hier niet mee eens. Ze stonden achter het paar en er kwam een handtekeningenactie waar goed 1.700 dorpsgenoten in aangaven de huisarts te steunen. "We kregen honderden brieven overstromend van dankbaarheid, maar ook scheldbrieven. Moordenaar, hoe durft u, dat god u moge straffen", zegt Truus.
"Toen ging bij ons ook pas de ogen open. Dat er een grote groep mensen was die er aan toe was om de discussie over euthanasie te voeren. Mensen die vertelden hoe meer dan beestachtig hun geliefden gestorven waren en dat ze een trauma met zich meedroegen omdat ze de dokter hadden gesmeekt om een spuitje te geven." En zo werd het 'Leeuwarden euthanasieproces' wereldnieuws. Uiteindelijk krijgt Truus een voorwaardelijke gevangenisstraf van een week en een proeftijd van een jaar.
Mensen die vertelden hoe meer dan beestachtig hun geliefden gestorven waren en dat ze een trauma met zich meedroegen omdat ze de dokter hadden gesmeekt om een spuitje te geven.
"Ik wil kiezen hoe ik ga"
Andries de Blaauw weet al 40 jaar dat hij euthanasie wil krijgen als het moment daar is. Hij heeft zich laten inspireren door de zaak van Truus en Andries Postma. "Ik wil kunnen kiezen hoe ik ga. Ik vind dat mensen het recht moeten hebben om over het eigen leven te beslissen en niet van een ander afhankelijk te zijn", vertelt hij.
De Blaauw heeft twee verklaringen: een algemene, maar ook één voor het moment dat hij dementerend zou raken. Op het moment dat iemand dement wordt, is het namelijk extra moeilijk om euthanasie te krijgen. Dat komt omdat alle mensen met het volle verstand de keus moeten maken voor euthanasie.
"Er is een kans dat als ik dementerend ben, dat ik dan geen euthanasie kan krijgen. Daarom ben ik ook lid van 'Coöperatie Laatste Wil'." Deze coöperatie kwam september 2017 in het nieuws omdat ze voor haar leden een middel hadden zodat ze zelf hun leven kunnen beëindigen. Er ontstond een discussie en het Openbaar Ministerie zei dat het aanbieden hiervan strafbaar is. Jammer, vindt Andries. "Maar ik denk dat de coöperatie nog wel met een andere oplossing zal komen."
Meer dan 600 keer euthanasie per jaar in het Noorden
Het aantal mensen dat euthanasie heeft gepleegd in het Noorden is nog nooit zo hoog geweest. In 2017 waren in Fryslân, Groningen en Drenthe meer dan 600 meldingen van euthanasie volgens cijfers van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie. Dat is veertig procent meer dan vijf jaar geleden.
"Ik ken geen huisartsen meer die geen euthanasie toepassen"
Deze cijfers herkent huisarts Gert Bloemberg uit Heerenveen, hij is de huisarts van Andries. "Ik zie dat er steeds meer euthanasie toegepast wordt en ken eigenlijk ook geen huisartsen die het niet meer doen." Huisartsen mogen zelf bepalen of ze wel of niet achter het toepassen van euthanasie staan.
Bloemberg denkt dat zo'n tien procent van de huisartsen helemaal weigert om euthanasie toe te passen. Hij geeft aan dat alle huisartsen hun eigen grenzen hebben. "Als iemand bijvoorbeeld dementie heeft of een optelsom aan ouderdomskwalen, dan weiger ik om euthanasie te gebruiken. Dat voelt voor mij niet goed."
Uit cijfers blijkt wel dat er steeds meer mensen met dementie euthanasie kunnen krijgen. In 2017 lag het aantal op 14, dat is bijna drie keer zoveel als vijf jaar daarvoor. Ook het aantal mensen met psychiatrische klachten dat euthanasie krijgt toegepast is vijf keer hoger dan in 2012. Verreweg de meeste aanvragen worden nog altijd gedaan voor mensen met kanker, maar ook een combinatie van ouderdomskwalen, hart- en vaatziekten en aandoeningen aan het zenuwstelsel.
"Heel indrukwekkend"
Bloemberg zelf heeft in de tien jaar dat hij huisarts is zo'n dertig keer euthanasie toegepast op zijn patiënten. En dat is niet zomaar iets: "Het is heel indrukwekkend als ik dat moet doen voor een patiënt, Ik vind daarom ook dat je heel dapper en zeker van je zaak moet zijn om dit te ondergaan."
Bloemberg zorgt er elke keer voor dat hij zich aan de strenge regels houdt en daarom voelt het voor hem niet gek om te doen. Zelf heeft Bloemberg geen euthanasieverklaring. "Ik maak het van dichtbij mee elke keer en dan zie je ook hoe heftig het is. Ik weet niet of ik dat zou durven."
De eerste euthanasiewet van de wereld
Het kiezen voor euthanasie kan nog maar sinds 2002 en de rechtszaak van Truus Postma is hiervoor de aanleiding geweest. Na de zaak besluiten Klazien Sybrandy-Alberda en haar man Jaap Sybrandy zich in te zetten voor euthanasie. Op 23 februari 1973 richtten de twee uit Vinkega de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE) op.
Het groeide van een lokale groep tot een landelijke organisatie en richtte zich op het informatie geven en onderzoek doen naar euthanasie. Toen was het 30 jaar later eindelijk zover: op 1 april 2002 ging de eerste Nederlandse wet voor euthanasie van kracht. Euthanasie is nog wel altijd strafbaar, maar een dokter die alle eisen heeft nageleefd, kan nu een strafuitsluiting aanvragen. "Als mijn moeder weet dat dit het resultaat was dan denk ik dat ze denkt: 'het had zo moeten zijn'", zegt Truus in het interview.
Eisen euthanasie
In de euthanasiewet staat dat een dokter mag meewerken aan levensbeëindiging, maar dan moet hij wel de zes eisen van de wet naleven. De dokter moet overtuigd zijn dat:
1. het verzoek vrijwillig is en dat er goed over is nagedacht
2. de patiënt uitzichtloos en ondraaglijk lijden heeft
3. de patiënt is geïnformeerd over zijn situatie en de vooruitzichten
4. er geen andere oplossing is
5. in elk geval één onafhankelijke dokter de patiënt heeft gezien en een schriftelijk oordeel heeft gegeven over de situatie
6. de dokter de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig uitvoert
Het stuk 'It wie op in simmerjûn' van Pier21 vertelt het verhaal achter euthanasie en draait op dit moment in het Friese theater. Jan Arendz en Joke Tjalsma spelen een stel dat uit het leven wil stappen. Tegelijk spelen ze ook de dochter van het stel en haar man. De keus van hun ouders heeft ook veel impact op hun leven. In Fryslân Hjoed vertelden beide acteurs over het thema, want het ligt ook dicht bij hunzelf. Kijk hier voor meer informatie over wanneer en waar de voorstellingen zijn.
