Lampion in de hand, snoep in de tas! Waarom vieren we eigenlijk Sint-Maarten?
Een traditie van zingen, zoet en lichtjes. Tijdens Sint-Maarten trekken de kinderen van deur tot deur. In de ene hand een zelfgemaakte lampion, in de andere een tas voor de bros en lolly's. Waar komt deze traditie toch vandaan?
Als 11 november nadert, gaat op veel basisscholen de schaar in het papier. Want: Sint-Maarten. Waarom kinderen met een lichtgevende uil op pad gaan, zal voor velen allicht niet duidelijk zijn. Daarom een geschiedenislesje aan de hand van vier vragen.
1. Wie was Sint Maarten?
11 november is de dag.. dat Sint Maarten in zijn grafkist lag. Inderdaad, op de datum dat kinderen aanbellen voor snoepgoed, werd Maarten van Tours ter aarde besteld. Later in zijn leven zouden mensen hem kennen als Sint Maarten: de man naar wie de feestdag is vernoemd.
Deze Hongaar leefde tussen 316 en 397 en was militair in het Romeinse leger. In 1371 werd hij bisschop van de stad Tours. Vandaar zijn eerdere naam.
Afgescheurde mantel
Sint Maarten wordt beschouwd als de grondlegger van het katholicisme in het vroegere Gallië. Dit was een gebied dat overeenkwam met het huidige Frankrijk, België, Zwitserland en grote delen van Nederland en Duitsland.
Op een avond ging hij te paard door de Franse stad Amiens en trof daar een bedelaar. Rillend van de kou keek hij smekend naar Sint Maarten. Geld had hij niet bij zich voor de arme man.
Wel besloot de edelmoedige Maarten de helft van zijn soldatenmantel af te snijden en het te geven aan de bedelaar. Deze handeling is regelmatig afgebeeld in de schilder- of beeldende kunst. Maarten droomde vervolgens dat Jezus deze mantel droeg, en bekeerde zich tot het geloof.
Maarten werd geliefd bij de armen en kreeg veel volgelingen. Men zag hem als nieuwe bisschop. Zelf wilde hij daar echter niets van weten: hij achtte zichzelf niet waardig genoeg. Volgens de overlevering verstopte hij zich voor zijn aanhangers in een ganzenhok. Door het geluid van de dieren wisten ze hem echter toch te vinden, waarna hij er niet meer onderuit kon. Zo werd Maarten toch bisschop. In die functie zette hij zich in voor de verspreiding van het christendom.
Vanwege zijn voorbeeldige leven en de wonderen die hem werden toegeschreven, werd hij postuum heilig verklaard.
2. Waarom vieren we Sint-Maarten?
Je zou zeggen: als hommage aan Sint Maarten, op de dag dat hij werd begraven. Toch zijn er meer theorieën. Zo werden vroeger op 11 november bedel- en winterfeesten gehouden. Armlastigen gingen van deur tot deur voor wat 'extra's', zoals brood en suikerbieten.
Ook gaat het verhaal dat de katholieke kerk het Sint-Maartenfeest in het leven riep. De tekst van Mattheüs 5:14-16 zou hieraan ten grondslag liggen: Niemand steekt een lamp aan en zet die in de kelder of onder de korenmaat, maar op de standaard, opdat wie binnentreden het licht zien. Dit zou als inspiratie hebben gediend voor de lampionnen.
Zoeken naar Sint Maarten
In het Franse Duinkerke denkt men er anders over. Het meenemen van lampionnen zou volgens deze bewoners een andere oorsprong hebben. Naar verluidt leefde Sint Maarten een tijd in Duinkerke. Daar preekte hij en zorgde er voor de armen en zieken.
Op een ochtend kwam Sint Maarten niet terug. Bewoners besloten hem te zoeken in de duinen. Ze zwaaiden met lichtjes, in de hoop dat hij hen zou zien. Na een tijd vonden ze hem terug. Om die reddingsactie te gedenken zou jaarlijks met lampjes langs de deuren worden gegaan.
3. Zijn de liedjes overal hetzelfde?
Vals of niet: geen Sint-Maarten zonder liedjes. Het karakter van de nummers is in de loop der tijd veranderd. Zo gingen de alleroudste liedjes vooral over de heilige Sint-Maarten. Tegenwoordig zijn ze humoristischer of zelfs licht spottend van aard. 'Sint Martinus mikmak, je moeder is een dikzak..'
De deuntjes zijn vaak hetzelfde en lijken op die van Twee emmertjes water halen en Sinterklaas kapoentje. Typische volkswijsjes. Sommige liedjes zijn overal in het land hetzelfde. Bij andere is er hier en daar een regel veranderd, of omgebogen tot een regionale versie.
Friese kinderen zingen onder meer:
Alve novimber
Alve novimber is de dei,
dat myn ljochtsje,
dat myn ljochtsje.
Alve novimber is de dei,
dat myn ljochtsje skine mei!
En..
Sint Maarten
Wy rinne mei ús ljochtsje
nei alle hûzen ta.
En wolle graach wat lekkers
yn' e bûse ha.
It mei fan alles wêze
fruit en drop en sa.
Wy geane dan wer fierder
en sjonge tra la la.
4. Waar wordt het gevierd?
Fryslân is een van de provincies waar Sint-Maarten het meest wordt gevierd. Ook in Groningen, Drenthe, Limburg, Noord-Brabant en delen van Noord-Holland trekken grote groepen kinderen bij de deuren langs. Terwijl het feest in Zuid-Holland, Zeeland, Gelderland, Flevoland en delen van Overijssel veel minder bekendheid geniet. Behalve in Nederland, vieren ze Sint-Maarten ook in Frankrijk, België en Duitsland.
Dat in ons land niet overal op 11 november lampionnen te zien zijn, komt onder meer door de religieuze oorsprong van het feest. Sint-Maarten wordt immers gekoppeld aan het katholicisme. In het verzuilde Nederland stond daarom niet iedereen te wachten op deze viering. Zeker de protestanten lieten deze dag graag aan zich voorbijgaan.
Ook in Fryslân is dat laatste nog merkbaar. In dorpen waar voornamelijk protestanten wonen, is het tijdens Sint-Maarten stil op straat. Al is dat meer uitzondering dan regel. Tegenwoordig koppelen nog maar weinig mensen het feest aan religie.
En kinderen doen dat al helemaal niet. Hun enige zorg is om met een volle tas thuis te komen en daar de zoete vangst op tafel te kieperen. Sint Maarten zou het vast goed vinden.
