Fryslân staat stil bij de coronajaren: "Het heeft wat gedaan met mensen"

Denk er eens over na. Wat voor impact heeft de coronaperiode gehad op je leven? Misschien wil je liever niet terugkijken op die periode. Die is toch voorbij? Of heb je er juist behoefte aan om stil te staan bij wat er gebeurd is?

Voor die groep organiseert het Nationaal Comité Stilstaan bij Corona vrijdag een expositie in Den Bosch met 40 verhalen van mensen die vertellen over hun ervaringen.

Commissaris van de Koning Arno Brok is voorzitter van het Comité Stilstaan bij Corona. Er komt bewust geen 'gewone' herdenking: "Een herdenking was wel het doel, twee jaar geleden. Toen heeft minister Van Ark aan het Nationaal Comité gevraagd om een herdenking op te zetten. Nu hebben we besloten om stil te staan bij corona."

De expositie zal dan ook maar één keer plaatsvinden. "We willen graag dat iedereen zijn verhaal kan doen. Wat heeft het gedaan met mensen? Waar komt de frustratie vandaan? De pijn? Wat voor problemen er ook zijn. We willen daar bij stilstaan", zegt Brok.

"Ik vind het een prachtig idee", zegt Anneke Hol. Ze is psycholoog bij GGZ Friesland. "Maar ik dacht ook... Het is een beetje vreemd qua timing."

Zij vraagt zich af hoe groot de behoefte aan stilstaan nu is: "Voor mijn gevoel was vorig jaar passender geweest. Het zat wat korter op dat we voelden dat het zo zwaar was. En ook op de opluchting dat we het voor een deel ook achter de rug hadden."

"Het is altijd goed om stil te staan bij zoiets. Het heeft een enorme impact gehad. Alleen je wilt dat zo'n expositie ook betekenis heeft. Dan wil je er wat emotie bij hebben. Daar zaten we het afgelopen jaar wat meer in dan nu."

Hol begrijpt dat het een zware periode was voor veel mensen. Ook ziet Hol dat er bij veel mensen wel behoefte is aan herdenking: "Vooral jongvolwassenen, die het idee hadden dat het leven een paar jaar heeft stilstaan. Die echt dingen hebben gemist in de ontwikkeling."

Ook patiënten die te maken hebben met de gevolgen van long covid kunnen behoefte hebben aan een moment van herdenking: "Ik denk dat het daar heel belangrijk voor is. Ook voor de mensen die psychisch al kwetsbaar waren voor de pandemie. Dat was een tegenvaller, ze komen nu na de tijd weer overeind."

Longarts Wouter van Geffen van het ziekenhuis MCL in Leeuwarden ziet dat corona nog lang niet verdwenen is uit het dagelijks leven. "We zien nog elke week mensen met corona opgenomen worden. In de winter verwacht ik dat het ook nog gaat toenemen."

Van Geffen denkt echter niet dat het zo erg is, dat de maatschappij weer platgelegd moet worden: "Maar we zien het nog steeds ook af en toe in heftige vormen. Dat er mensen aan overlijden."

Het MCL doet samen met het UMCG in Groningen onderzoek naar hoe long covid kan worden behandeld. Van Geffen: "Maar het wondermiddel is er nog niet. De exacte verklaring hebben we ook nog niet."

De artsen proberen het lijden van een patiënt zo veel mogelijk te verlichten: "Zodat de persoon toch wat meer kan deelnemen aan de maatschappij en die klachten wat afnemen."

Volgens Brok zal het stilstaan eraan bijdragen dat we de coronacrisis beter een plek kunnen geven: "Ik denk dat er in de toekomst nog veel mensen zullen promoveren op dit thema. Het past bij ons menselijk brein om wat niet leuk was maar te vergeten en weg te schuiven en maar weer door te gaan met het normale leven."

"Dit was niet zomaar een periode", zegt de Commissaris, "Het heeft een grote indruk gemaakt. Er zijn mensen overleden, je kon niet aanwezig zijn bij begrafenissen."

"Mensen met bedrijven, die soms net waren gestart, gingen failliet", somt Brok verder op. "Er zijn mensen die ruzie hebben gekregen binnen de familie, omdat de ene kant van de familie er anders over dacht dan de andere."

"Mensen konden niet bij vaders en moeders in het verzorgingstehuis terecht. Er is nog zoveel verdriet, teleurstelling, frustratie, boosheid over die periode."

Juist daarom zou Hol een vast monument toepasselijk vinden: "De behoefte aan mensen om erbij stil te staan, verschilt nu eenmaal. De timing daarvan kun je ook niet voor iedereen bepalen. De expositie is nu."

"Dat is over een tijdje ook weer voorbij. Een plek waar je naartoe kunt, kun je vaker naar toe. Op het moment dat het je uitkomt.
Bijvoorbeeld op een sterfdag van iemand die je verloren bent in de coronatijd."

Dit moment van stilstaan betekent niet dat er nooit een monument zal komen, zegt Brok: "Het is waar, er zal de komende jaren nog veel mee worden gedaan. Ik hoop dat we bij een nieuwe pandemie geleerd hebben van deze pandemie. En dat wij de fouten van deze periode kunnen loslaten en dingen beter kunnen doen."

Een van de grootste leerpunten is volgens Hol dat de mentale schade niet vergeten moet worden: "Dat inzicht moest er echt inkomen. De eerste aandacht ging uit naar het acute, het fysieke. Terwijl de impact van het psychische vaak een langere nasleep heeft."

Volgens Hol moeten we bij een nieuwe pandemie wel meteen aandacht schenken aan de mentale gezondheid: "Onderzoeken laten zien dat we de volgende keer mentale gezondheid moeten laten meewegen met maatregelen." GGZ Friesland zet daarom ook een programma op om mentale weerbaarheid preventief al te verbeteren.

Hoe we er ook bij stilstaan, niemand zal deze periode snel vergeten, zegt Brok. Dat zullen jongeren van nu vast vertellen aan de kinderen van de nieuwe generatie.

"Dat wij 's avonds niet op straat konden. Dat er ook beperkingen kunnen zijn in de gemeenschap, die - hoe je er ook over mag denken - het mogelijk maken dat we ook wel eens op een andere manier thuis moeten zitten. Dat de vrijheid die wij nu bijna iedere dag hebben, niet altijd vanzelfsprekend is."