Eise Eisinga Planetarium in Franeker uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed

"Ik vind het echt ongelooflijk", zegt een trotse en emotionele Adrie Warmenhoven, de directeur van het Planetarium. "Ik dacht dat ik er vrij rustig inzat, maar toen ik de UNESCO-gemeenschap hoorde over 'dat pareltje in Fryslân', dan word ik toch emotioneel."

"We zijn heel trots op het Planetarium, daar staan we voor. Het is mooi om te merken dat mensen van buitenaf in dezelfde warmte erover spreken. Dat raakte me echt wel."

"We hebben twintig jaar met een heel betrokken nominatieteam gewerkt. Als dat dan zo tot uiting komt, houd je die emotie toch niet tegen."

Warmenhoven vindt het ook mooi voor Eisinga. "Hij zou ook heel trots geweest zijn. Hij heeft echt zijn best gedaan, ook om het in stand te houden. Hij heeft een instructieboek voor zijn kinderen geschreven, ervoor gezorgd dat het goed in stand kon blijven. Wat mooi dat het met deze bekrachtiging dat behoud en beheer voor de toekomst verzekerd is."

De nieuwe status betekent volgens Warmenhoven ook nog meer naamsbekendheid. "Er wordt op zo'n platform met 195 landen lovend over het Planetarium gesproken. Dit gaat de wereld over. We zijn er klaar voor, we hebben al geoefend met tijdsloten in coronatijd. Mensen blijven van harte welkom, al zullen ze wel een kaartje moeten reserveren."

"We zijn heel gelukkig met het besluit om het Eise Eisinga Planetarium in Franeker toe te voegen aan de werelderfgoedlijst", zei burgemeester Marga Waanders van Waadhoeke bij het UNESCO-congres.

"Het idee werd geboren in 2003. En nu, in 2023, vieren we deze geweldige mijlpaal in de geschiedenis van het Planetarium. We zijn nu onderdeel van de wereldwijde UNESCO werelderfgoedfamilie. We zijn trots en voelen een grote verantwoordelijkheid om deze unieke plek te beschermen en te bewaren."

Ze sloot af met een boodschap voor de Friezen: "Beste mensen, deze 'boppeslach' is van ons. Morgen begint het feest in Franeker, mooier wordt het niet."

Het Planetarium in Franeker is het oudste werkende planetarium in de wereld. Het in de 18e eeuw gebouwde schaalmodel geeft een actueel beeld van de posities van de zon, maan, aarde en de vijf andere planeten die destijds bekend waren.

Om het sterrenstelsel in beweging te krijgen, is een ingenieus mechaniek gemaakt. Het wordt aangedreven door één slingeruurwerk, dat is ingebouwd in het plafond en boven een bedstee. Rondom het Planetarium ontstond in de loop der jaren een wetenschapsmuseum.

De stichting achter het Planetarium zet zich al sinds 2003 in om het op de prestigieuze UNESCO-Werelderfgoedlijst te krijgen. De plaatsing betekent dat het Planetarium van een uitzonderlijke universele waarde is. Het is een wereldwijde erkenning.

In juli gaf het ICOMOS (International Council on Monuments and Sites) al groen licht voor de toekenning. Deze deskundige organisatie geeft advies aan UNESCO. Vanwege het positieve advies was er al goede hoop op een Werelderfgoedstatus.

Voor directeur Adrie Warmenhoven voelde het advies al als een beloning voor al het werk dat in twintig jaar verzet is. Bovendien was het een bevestiging dat het Planetarium inderdaad zo bijzonder is als dat hij al wist.

Een afvaardiging van het Planetarium en de Nederlandse UNESCO-commissie is afgereisd naar Saudi-Arabië, waar de vergadering van het UNESCO-comité is. In het comité zitten 21 landen, die om de beurt vier jaar lid zijn. Zij beslissen over wat er op de lijst komt.

Het comité had vorig jaar geen vergadering, omdat die aanvankelijk in Rusland was gepland. Maar vanwege de Russische inval in Oekraïne werd daar een streep door gezet. Daarom heeft UNESCO dit jaar een drukke agenda.

Met het Planetarium erbij telt het Nederlandse Koninkrijk in totaal dertien Werelderfgoedlocaties. Het Planetarium mag zich nu meten met de molens van Kinderdijk, de Amsterdamse grachtengordel en de Hollandse Waterlinies.

Fryslân heeft drie UNESCO-locaties die (al is het deels) in de provincie liggen: de Waddenzee, het Woudagemaal in Lemmer en de Koloniën van Weldadigheid (met de Oostvierdeparten bij Noordwolde).

Het planetarium is tussen 1774 en 1781 gemaakt door wolkammer en zakenman Eise Eisinga (1744-1828). De aanleiding voor de bouw van het model was een bijzondere samenstand van vier planeten en de maan in het voorjaar van 1774. Er werd voorspeld dat de aarde weleens uit zijn baan zou kunnen raken en daardoor zou kunnen verbranden.

Om te laten zien dat de planeten niet kunnen botsen, besloot Eisinga een schaalmodel te bouwen. hij legde een heel raderwerk aan en in zijn woonkamer kwamen bollen aan het plafond te hangen die de planeten voorstellen. Hij dacht er een halfjaar over te doen, maar was uiteindelijk zeven jaar bezig met de bouw.

In de tijd van Eisinga was het Planetarium al een fenomeen. In 1818 kwam de toenmalige koning Willem I o pbezoek, die het Planetarium in 1825 aankocht voor de Nederlandse staat. In 1859 gaf de staat het weer aan de stad Franeker, die het uiteindelijk openstelde als museum.

Het Planetarium werd in 1967 Rijksmonument, kreeg in 2006 het predicaat Koninklijk en is opgenomen in de Canon van Nederland en Fryslân. Het museum breidde in de loop van de jaren meerder keren uit. Inmiddels mag het museum ruim 64.000 bezoekers per jaar welkom heten.