Het levensverhaal van Henk Gemser: "Soms is ontnemen ook helpen"

De wieg van Hendrik Minne Gemser stond op 6 april 1940 in Berltsum. Maar aan Franeker heeft hij de meeste herinneringen van zijn kinderjaren.

Toen de kleine Henk zeven jaar oud was, twee jaar na de oorlog, verhuisde de familie Gemser naar de Hertog van Saxenlaan. Henk was zoon van een gymnastiekleraar, maar koos zelf ook voor de sport.

Henk ziet net voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog het levenslicht. Veel herinneringen heeft hij niet aan zijn tijd in Berlikum. Het enige dat hij nog weet is dat hij achter op de fiets van een Duitse soldaat zit.

Als klein jongetje weet hij natuurlijk niet wat dat betekent. Maar als hij thuiskomt, willen zijn moeder en buren precies weten wat hij aan de soldaat heeft verteld. Vader Gemser woont niet meer thuis. Hij is ondergedoken om aan tewerkstelling in Duitsland te ontkomen.

Na de oorlog verhuist het gezin naar Franeker. Vader Gemser werkt als gymnastiekdocent, maar ook als trainer bij diverse sportclubs. De jonge Henk is ook een sportieve jongen.

Over zijn ouders is Gemser duidelijk: "Mijn moeder was een heel lieve vrouw. Maar mijn vader was niet lief voor ons als kinderen." Daardoor was zijn jeugd niet altijd even makkelijk, vertelt de intussen 83-jarige oud-coach.

Vader is veeleisend en dominant. "Als wij aan tafel zaten en ik zei 'Ik denk', dan zei hij 'Jij hoeft niet te denken. Dat doe ik wel voor jou. Jij hoeft alleen maar te doen wat ik zeg'."

Verder wil Gemser er niet al te veel over kwijt. "Het ligt gevoelig, je wilt netjes blijven en het is ook niet mijn aard om me af te zetten." Maar duidelijk is wel dat het invloed had op zijn verdere leven.

Op 18-jarige leeftijd gaat hij het huis uit, met de gedachte dat hij nooit meer afhankelijk van iemand anders wil zijn en dat hij het heft in eigen handen zal houden.

Hoewel er thuis spanningen zijn, heeft zijn jeugd ook hele mooie kanten. Met vrienden van de HBS in Harlingen op de fiets de wijde wereld in. Op vakantie naar Luxemburg en Denemarken. En sporten, dat is een grote liefde.

Henk is goed in atletiek, wielrennen en schaatsen. Het kortebaanschaatsen is een van de disciplines waar de jonge schaatser in uitblinkt.

Hij gaat het huis uit om te studeren in Amsterdam aan de sportacademie. Daar gaat een wereld open voor de jonge Fries.

Hij leert dat er ook andere sporten zijn, zoals basketbal en honkbal. Maar ook vakken als filosofie en kunstgeschiedenis. Hij vindt dat wel een beetje gek, want wat heeft dat nu met sport te maken, maar vooruit.

Later blijkt dat Henk er toch veel aan heeft. Na de sportacademie gaat hij in dienst en wordt hij opgeleid tot sportofficier: hij moet sportlessen geven aan sergeanten. Eigenlijk was het maar gek, zegt hij. "Ik had absoluut geen ervaring met lesgeven, maar het moest. Dus je deed het."

Daarna ging Henk lesgeven aan de mulo in Arnhem. Intussen had Henk Gemser zijn liefde gevonden in Annie Schuurman. Bij het kortebaanschaatsen hadden ze elkaar ontmoet. Annie is een zeer goede schaatsster en staat op het punt in de nationale selectie mee te trainen.

Maar dan krijgen ze een ongeluk. Annie raakt zwaargewond. Het betekent het einde van haar carrière. Een moeilijke tijd. Maar ze zetten samen door. En later krijgen ze twee kinderen.

Daarnaast komt er nog een klein jongetje als pleegkind. Asuquo, een jongetje uit Biafra (Nigeria), was in een revalidatiecentrum in Arnhem terechtgekomen. Annie Gemser werkt daar en neemt Asuquo in de weekenden mee naar huis. Zo wordt hij opgenomen in het gezin.

Na drie jaar komt van hogerhand het bevel dat Asuquo terug moet. Henk en Annie Gemser geven daar gehoor aan en Asuquo gaat terug naar Biafra. Maar na een halfjaar krijgt de familie Gemser het bericht dat Asuquo overleden is.

Nu nog heeft Henk er last van. Het maakt ook dat Gemser zich erg druk maakt over bijvoorbeeld kinderarbeid en de vluchtelingenproblematiek.

"Mensen in de Sahara die daar als kadavers liggen. Dan doe ik de televisie uit. Het is de onmacht van ons allemaal. Het is logisch dat ze hier komen. Wij moeten iets van onze luxe inleveren."

Eind jaren 60 maakt Gemser zijn entree in het coachingsvak. Met mannen als Ard Schenk, Jan Bols en Kees Verkerk doet hij de conditietrainingen. Als jonge trainer is het een hele uitdaging om die matadors onder controle te krijgen.

De jonge coach is maar zo'n drie jaar ouder dan de schaatsers. Ze zijn soms niet al te serieus, maar de jonge ambitieuze trainer wil zijn programma wel afwerken. Op een bepaald moment kregen ze dat wel in de gaten, vertelt Gemser. Zo ontstaat er toch discipline in de ploeg.

Het is een prachtige tijd. Vervolgens wordt hij trainer van de dames kernploeg, begin jaren 70. Het begin van een grote carrière in verschillende periodes. Schaatsers als Hein Vergeer, Hilbert van der Duim en Ids Postma, Gianni Romme en Bob de Jong: het zijn maar een paar succesvolle namen die Henk Gemser als trainer hebben.

Toegeeflijk voor de bestuurders is hij echter niet. Drie keer wordt hij op staande voet ontslagen. Eigenlijk telkens vanwege het niet al te diplomatiek opereren richting bestuurders.

"Ik was niet zo diplomatiek. Ik was in mijn hoofd al een prof, in een amateurwereld. Ik had het zo in mijn hoofd en dan zette ik dat door." Dat stroop soms beter werkt dan een hakbijl, dat weet de 83-jarige Gemser intussen wel. "Maar dat moest ik toen nog leren", zegt hij lachend.

Een van de verdrietige herinneringen is het moment dat hem duidelijk wordt dat de carrière van Gerard Kemkers voorbij is. Een jaar lang begeleidt Gemser de schaatser die last heeft van een zogeheten zwabbervoet, een bewegingsstoornis. Met neurologen en artsen wordt alles geprobeerd, maar niets helpt.

Volgens Gemser is het alleen maar symptoombestrijding. Op één van de laatste trainingen voordat er een beslismoment moet komen, zit hij met Kemkers op een bankje en vraagt hij Kemkers zijn schaatsen uit te doen.

"Ik kreeg zijn schaatsen. Hij kreeg ze niet terug. Ik heb gezegd: 'Je topsportcarrière is voorbij.' Daarna hebben we samen op het bankje gehuild." Het was volgens hem het enige juiste besluit. "Soms is ontnemen ook helpen."

Het leven dat Gemser had, speelde zich vooral rondom ijsbanen af. Maar later ook als chef de mission van de schaatsers bij de Olympische Spelen in Vancouver.

Hij was ook nog technisch directeur bij de zeilbond en bekleedde nog een aantal functies in de sportwereld. Altijd was hij bezig. Voor Annie en de kinderen was Henk vaak de grote afwezige. Annie regelde alles, deed de schaatsschool, maar ging er ook met de kinderen op uit. Ze reed met de kinderen naar de sportactiviteiten en zorgde voor het gezin.

Het was gewoon zo, vertelt Gemser. Toentertijd heeft ze daar nooit wat over geuit, maar later heeft ze er wel eens wat over gezegd. Toen ze ziek was, vertelde ze haar man: "Ik heb, toen ik met de hond liep en op een boomstam zat, wel eens gedacht: vind ik dit nog wel leuk?"

Henk was 74 jaar toen zijn Annie ziek werd. Tot die tijd was hij nog erg actief bij verschillende (sport)organisaties. Maar dat hield acuut op toen Annie kanker kreeg.

Er was een nieuw doel: zijn vrouw zo goed mogelijk verzorgen en begeleiden in de moeilijkste fase van haar leven. Uiteindelijk overleed ze in maart 2017 in Oudehaske, op 74-jarige leeftijd.

In de tijd dat zijn vrouw ziek was, leerde de man die altijd met de toekomst bezig was dat de kleine momenten in het nu ook heel belangrijk zijn. Die kleine momenten koesteren, dat is van groot belang. Eerder had hij dat niet. "Nee, mijn stip zat altijd op de horizon."