Hoe haal je een meer dan 80 jaar oude Lancaster uit het IJsselmeer?

Bij de bergingsdienst van de Koninklijke Luchtmacht in Woensdrecht zijn de voorbereidingen voor de berging al enige tijd in volle gang. Het bergen van een historisch vliegtuig uit het IJsselmeer is geen simpele klus. Zo moet er worden gekeken naar de omstandigheden, de veiligheid en de kans van slagen.

De Lancaster ED 603 is in juni 1943 op ruim zes kilometer van Breezanddijk in het meer neergestort, en ligt nu op zo'n vier meter diepte. Nog net binnen de provinciegrenzen van Fryslân. Het is een vliegtuig met een geschiedenis.

In maart 1996 werd het vliegtuig per toeval ontdekt door Volendamse vissers van de VD64. Zij gaven de locatie door aan de autoriteiten, en konden ook een plaatje met het serienummer van het vliegtuig overhandigen.

Met die gegevens kon al snel worden achterhaald dat het ging om een vliegtuig van de RAF uit 1943. Een half jaar na de ontdekking werd er al gesproken over de mogelijkheden van berging, maar omdat destijds het vliegtuig geen gevaar opleverde, en de kosten volledig voor de gemeente waren, is er geen actie ondernomen.

Tussen 1996 en 2023 is het wrak echter niet met rust gelaten. Meerdere keren is er door amateurs gedoken op de bommenwerper, en zijn er ook spullen mee naar boven gehaald. Zo heeft een duikteam van Terschelling in 2007 een van de motoren van de Lancaster naar boven gehaald. En heeft een andere groep de pilotenstoel al uit het wrak gehaald.

Dit mag volgens de huidige wetgeving niet, en kortgeleden zijn er in Limburg ook taakstraffen uitgedeeld aan drie mannen die illegaal bezig waren bij een oude Spitfire.

Toch hebben deze expedities er wel voor gezorgd dat er aandacht voor het toestel kwam, en dat er uiteindelijk het besluit werd genomen dat de Lancaster ED603 geborgen moest worden.

De illegale duikacties van de afgelopen jaren zorgen er ook voor dat het voor defensie op dit moment lastig te zeggen is wat ze zullen aantreffen wanneer de berging van start gaat in september. Mogelijk hebben de expedities van de duikers schade aangericht aan het vliegtuig, of zijn bepaalde onderdelen uit elkaar getrokken.

Aan de hand van sonarbeelden en onderwatercamera's is geprobeerd een beeld te krijgen van de 80-jaar oude Lancaster. Maar omdat het IJsselmeer erg troebel is, en het wrak voor een groot deel in het zand is gezakt, zijn er nog veel vragen.

De grootste vraag is natuurlijk waar de drie vermiste vliegers zijn. Enkele weken na de crash met de Lancaster in 1943 spoelden vier van de zeven bemanningsleden al aan op de Friese kust. Zij zijn begraven in Stavoren, Hindeloopen en Workum. De andere drie worden nog steeds vermist, mogelijk zijn hun stoffelijke resten nog in het vliegtuig aanwezig.

Nu de onderzoeken uitgevoerd zijn, en een plan is gemaakt, beginnen de praktische voorbereidingen voor de berging. Zo wordt de komende weken een grote hoeveelheid materiaal naar het midden van het IJsselmeer verscheept. Dat is nodig om een kofferdam om de oude Lancaster heen te maken.

Een kofferdam is een soort dok dat gemaakt wordt door damwanden neer te zetten in een stuk water, dat kan in een meer zijn, maar ook in een rivier. Het werk is vergelijkbaar met de kofferdam die in 2016 is gemaakt bij de berging van een oude Vickers Wellington bij Lemmer.

In augustus, als de pompen worden aangezet, zal de Lancaster dan voor het eerst het daglicht weer zien, en zal ook duidelijk worden hoe het vliegtuig er nu echt bij ligt. Pas in september begint de daadwerkelijke berging van het wrak. Omdat dat voorzichtig moet gebeuren, neemt defensie daar enkele weken de tijd voor.

Het is de bedoeling dat het volledige wrak van de bodem wordt gehaald. Mogelijk zullen onderdelen van het vliegtuig later in musea te zien zijn, maar die discussie is voor naar de berging.

Het scheepvaartverkeer moet de komende maanden in de omgeving van Breezanddijk dus rekening houden met aangepaste vaarregels. Rond de kofferdam geldt namelijk een vaarverbod.