Tresoar wil al z'n middeleeuwse handschriften online: "Echt waanzinnig mooi"

In Nederland zijn ruim 90 instellingen waar middeleeuwse manuscripten worden bewaard. Ze vormen een unieke verzameling, van groot belang voor de Europese, Nederlandse, maar ook Friese geschiedenis en identiteit.

Gedeelten van de collecties zijn al online te vinden, maar niet allemaal en ook niet mooi bijeen op één plek. Het project eCodicesNL moet daar verandering in brengen. Naar internationaal voorbeeld is er een portaal opgezet om het erfgoed toegankelijk te maken.

Het project is uitgevoerd bij het Huygens Instituut. De initiatiefnemers van het project zochten samenwerking met drie organisaties, om een pilot op te zetten. Naast instellingen in Deventer en Den Haag ook Tresoar, het historisch centrum in Leeuwarden.

Tresoar leverde voor de pilot 52 manuscripten aan. "Wij proberen alle middeleeuwse manuscripten uit Nederland gedigitaliseerd te krijgen, zoals ze te raadplegen zijn voor onderzoekers en gewone mensen. Zo kan iedereen ervan genieten en ermee werken", legt Dijkstra van Tresoar uit.

De website heeft een groot voordeel, zegt hij. "Nu kun je ineens meer dan vijftig van onze manuscripten zomaar met elkaar vergelijken, terwijl je bij een onderzoeksinstituut normaal één of twee op een tafeltje krijgt om te bekijken en wat foto's te maken."

Op de website is de collectie doorzoekbaar gemaakt: er zijn scans van hoge kwaliteit te vinden, waaraan goede beschrijvingen zijn toegevoegd. In de toekomst hanteren zo alle collecties dezelfde structuur en standaarden.

"Er zitten verhaaltjes bij met uitleg over wat het nu precies is, hoe het ergens is beland, wie het heeft gemaakt en hoe we weten dat het zo oud is. Ik denk dat er veel leuks bij zit voor alle mensen die interesse hebben in geschiedenis en oude dingen."

Op eCodicesNL is ook de volledige Richthofencollectie te vinden, met rechtsteksten die onlangs een UNESCO-status kregen. Er zijn ook andere Oudfriese wetten, bijbels en teksten te vinden.

Dijkstra noemt een voorbeeld: Attische Nachten. "Het is het oudste boek dat wij hebben, misschien wel het oudste boek van het land. Een Grieks-Latijnse tekst uit de oudheid, geschreven in de eerste eeuw. In 836 is dat handschrift gekopieerd, en die kopie hebben wij."

De kopie is in het klooster Fulda gemaakt van een handschrift van de secretaris van Karel de Grote (747-814), een van de grootste vorsten in de geschiedenis. "Het is gekopieerd in Duitsland, verkocht en uiteindelijk belandde het in de Universiteitsbibliotheek van Franeker."

Een zeer belangrijk document, zegt Dijkstra. "Het is niet te geloven, dat boek is gewoon 1200 jaar oud. Als je het ziet, zou je niet zeggen dat het ouder is dan het oudste stenen huis in Fryslân. Om dat bij ons aan te raken bij ons moet je speciaal toestemming hebben, maar nu kan iedereen het bekijken. "

De eCodicesNL-pilot begon in september 2020, maar intussen is besloten het project door te zetten. Het portaal wordt uitgebreid: "We hebben nu een paar honderd handschriften online, maar we willen eigenlijk alles online. Uiteindelijk moet de rest van onze handschriften er ook bij komen, al zal dat nog wel even duren. Dat is het grote doel."

Nu zijn die middeleeuwse handschriften niet zomaar voor iedereen te lezen. Maar dat moeten mensen niet als een drempel zien, zegt Dijkstra. "Natuurlijk, het is oud schrift en veel van die manuscripten zijn in het Latijn, Oudnederlands of Oudfries. Dan denken we al snel: dat staat wel heel ver bij mij vandaan."

Maar uiteindelijk kan iedereen dat in een paar weken leren, denkt Dijkstra. "Je moet je er wel even voor inzetten, maar uiteindelijk lukt het. Dus ik zou zeggen: snuffel door die oude handschriften."