Wat betekent de bruine vloot voor Fryslân en hoe blijft hij in leven?

De bruine vloot is een verzamelnaam voor 350 traditionele schepen die vandaag de dag worden gebruikt als passagiersschepen op onder andere de Waddenzee en het IJsselmeer.

De schepen zijn vaak meer dan honderd jaar oud en werden vroeger gebruikt voor de vrachtvaart in de visserij. Dat was in de tijd dat scheepsmotoren nog bijna niet gebruikt werden.

In de jaren zeventig begonnen een paar liefhebbers de oude schepen te restaureren. Om de kosten te drukken, zijn ze gestart met het varen met passagiers, variërend van twaalf tot vijftig.

De naam 'bruine vloot' is afgeleid van de kleur van de vroegere zeilen. Die werden geconserveerd met cachou. een kleurstof uit verschillende tropische bomen. Dat geeft de zeilen de bruine kleur. Tegenwoordig zijn de meeste zeilen wit.

De bruine vloot is sinds kort officieel immaterieel erfgoed. De gemeente Harlingen heeft met zo'n zeventig schepen de grootste bruine vloot van het land. Ze benadrukt dat het een belangrijk onderdeel is van de regio en zorgt voor omzet.

Een deel van die inkomsten komt uit de toeristensector. Uit gegevens van de gemeente blijkt dat die voor een aardige financiële impuls zorgt. Zo leerden de meest recente cijfers (2017) van Harlingen dat jaarlijks zo'n 362.000 overnachtingen zijn geboekt door bezoekers van de bruine vloot. Samen brachten zij zo'n 21 miljoen euro aan bestedingen in het laatje.

Dat bedrag is verdeeld over de inkomsten van hotels (4,6 miljoen euro), chartervaart (10,8 miljoen), B&B's en vakantiewoningen (2,2 miljoen), en camping en jachthavens (3,4 miljoen).

Meer dan de helft van de overnachtingen van deze groep overnachtte dat jaar op een charterboot, namelijk 53 procent. Een kwart koos voor campings en jachthavens, en 12 procent sliep in B&B's en vakantiewoningen (11 procent).

Winkels, leveranciers, en ondernemers in recreatie en toerisme profiteren van de bruine vloot. Provincie Fryslân en de Fryske Waadgemeenten deden daarom in 2021 al een oproep aan het Rijk om structureel geld vrij te maken voor de bruine vloot. Met name in coronatijd had de sector het zwaar.

Maar de aanvraag voor geld is niet alleen bedoeld voor de coronaschade, maar ook voor onderhoud op de lange termijn. Sommige schepen varen nog op diesel en dat moet anders.

Verduurzaming kost echter veel geld. "Als je ombouwt naar een milieuvriendelijke dieselmotor, dan moet je rekenen op 100.000 à 150.000 euro", zegt Gijs van Hesteren, voorzitter van de Verenigde Bruine Zeilvaart Harlingen. "En als je overgaat naar elektrisch, dan praat je over een veelvoud daarvan."

Volgens Van Hesteren is de animo er wel om te verduurzamen, maar het geld niet. "Er is wel een potje beschikbaar gesteld door het Waddenfonds, en zo zijn er meer voorbeelden. Maar heel structureel is het allemaal niet."

De sector is al een tijd bezig met nieuwe manieren te vinden om geld te verdienen. Oorspronkelijk waren de schepen vaak varende jeugdherbergen voor schoolklassen, maar er zijn andere markten te bedenken.

"Denk aan gepensioneerden met 'middelen'", zegt Van Hesteren. "Voor cruisevaarten op zee worden enorme bedragen betaald. Dat kan een prachtig product zijn, waar je samen de Wadden beleeft. Je moet een breder product aanbieden: dus niet alleen zeilen, maar ook een kok aan boord, een gastheer. Misschien een gids."

Een andere uitdaging voor de komende tijd is het feit dat veel schippers met pensioen gaan. Een groot deel van de schippers is eind zestig. Er staat een jongere generatie klaar om hen op te volgen, alleen dat gaat niet zo snel. Het kost namelijk nogal wat, wil je een schip overnemen.

"Die jongere garde is vaak met ons in aanraking gekomen als klant", fertelt Van Hesteren. "Later komen ze dan aan boord als matroos bijvoorbeeld en sommigen willen op termijn een schip overnemen. Maar vanwege allerlei eisen die banken stellen, is dat niet eenvoudig. Als je een ouder hebt met een jubelton, wordt het al gemakkelijker."