De das is in Fryslân stabiel maar kwetsbaar, dit is het beest dat het treinverkeer stillegt

"In principe gaat het goed met de das, de populatie is stabiel maar kwetsbaar. Al worden er wel ontzettend veel doodgereden in het verkeer", vertelt oprichter van werkgroep Friesedas Anika Spijker. De werkgroep zit in Zuidoost-Fryslân, waar ook een populatie dassen zit, en heeft contact met liefhebbers door de hele provincies die de burchten nauwlettend in de gaten houden.

De Europese Das is marterachtige en van zijn neven de otter, boommarter, steenmarter, nerts, bunzing, hermelijn en de wezel, verreweg de grootste.

De dieren zijn schuw en laten zich niet graag zien, in de nacht komen ze hun burcht uit. "Maar ze houden niet van sneeuw of kou, dan blijven ze binnen", zegt Spijker.

Dassen houden geen winterslaap maar wel zogenaamde winterrust, ze leggen reserves aan zodat ze in de koude nachten het warme hol niet uit hoeven. "Ik heb zelfs wel eens op beelden van een wildcamera gezien dat een das een van de pijpen van de burcht dichtmaakte omdat de koude wind daar vol op stond."

Volgens Spijker gaat het verhaal dat de mens de oorzaak is van het uitsterven van de das in Fryslân. Dat gebeurde in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Staatsbosbeheer zegt dat de laatste das in Fryslân toen waarschijnlijk is verdronken in de Tjonger.

Het uitsterven is waarschijnlijk gekomen door het gebruik van gif in de landbouw, jacht en stroperij en aanrijdingen in het verkeer. In de jaren negentig zijn de beesten weer geïntroduceerd in Fryslân. Door landelijke stichting Das&Boom is de populatie van 1200 in 1980 naar 6000 in 2017 gestegen. Zij vangen de dieren op en zetten ze op strategische plekken uit.

Vandaag de dag wonen er een paar honderd dassen in Fryslân, met name in Gaasterland en Zuidoost-Fryslân. Daar is veel bos en droge grond. Dat is ook de reden dat ze graag onder het spoor zitten, dat is hogere grond.

Maar de populatie blijft kwetsbaar, zegt Spijker. Dat komt omdat zij in families leven: mannetje, vrouwtje en kinderen. "Als een vruchtbaar vrouwtje wordt doodgereden kan zo'n populatie dus jarenlang stilstaan. Dan zou er een ander vrouwtje aan moeten komen waaien."

Ook worden er vandaag de dag nog altijd burchten verstoord. "Elk jaar hebben we wel een paar gevallen van burchten die worden dichtgegooid, worden dichtgestopt met prikkeldraad of met gif bestrooid. Dit jaar was er zelfs nog sprake van een vermoedelijk doodgeschoten das." Dat is verboden, dassen zijn een beschermde diersoort.

Dassen gaan met name dood als ze in de weg lopen. In het verkeer, of bijvoorbeeld op het land van een boer. Zo zitten ze ook wel onder of vlakbij maisvelden om dicht bij hun eten te zijn, weet Spijker te vertellen. "Boeren vinden dat niet fijn, ze krijgen schade aan het mais of zakken met een machine door een pijp van een burcht heen. Daarom zien we ook wel haat jegens het dier."

Stichting Friesedas probeert met name in te zetten op het monitoren zodat ze in de preventie wat kunnen betekenen voor het beschermen van de das.

"We noteren bijvoorbeeld zoveel mogelijk verkeersslachtoffers en wijzen dan de 'hotspots' aan, punten waar ook bijvoorbeeld veel otters, wezels of boommarters worden doodgereden. Daarna proberen we met de provincie of gemeenten te zorgen voor faunabescherming op zo'n punt. Maar dat is niet altijd even makkelijk want alles kost geld. De provincie zou daar in onze mening wel wat meer in kunnen betekenen."

ProRail verwacht voor het verplaatsen van de dassen in Molkwerum woensdag of donderdag toestemming te krijgen. De spoorbeheerder begon hier afgelopen zondag met de bouw van een kunstburcht. De dieren moeten de komende tijd hun huidige onderkomen verlaten, daarbij worden ontmoedigingsmaatregelen gebruikt zoals geursporen en licht en geluid.

De woordvoerder verwacht dat het hele proces, inclusief herstel van het spoor en het plaatsen van kilometers hekwerk om te voorkomen dat de dieren terugkomen, meer dan een maand zal duren. Staatssecretaris van Infrastructuur Vivianne Heijnen schrijft in een kamerbrief in gesprek te zijn met de betrokken partijen om de overlast voor de reizigers zo veel mogelijk te beperken.

Spijker vindt het jammer dat er zo laat is besloten een kunstburcht aan te leggen, de dassen zitten al zeven jaar op die plek. "Het is de beste optie maar het had veel eerder gekund, nu zitten de dassen in hun kwetsbare periode omdat ze jongen zouden kunnen hebben. Ook voor ProRail was het beter geweest eerder in te grijpen, die hadden zichzelf een grote rekening kunnen besparen."

Das&Boom heeft al aangegeven dat ze genoodzaakt zijn een zeker risico te accepteren bij het weghalen van de jonge dassen.