Waarom de komende verkiezingen voor het Wetterskip belangrijker zijn dan ooit

In Nederland zijn er 21 waterschappen. Zij bepalen allemaal het beleid over hun eigen gebied. In Fryslân stemt bijna iedereen op hetzelfde waterschap: Wetterskip Fryslân.

Een waterschap is een overheidsorganisatie die zich bezighoudt met alles wat met water te maken heeft. Van de zuiveringen van het water tot het waterpeil en van de biodiversiteit tot de waterkwaliteit voor bijvoorbeeld recreatie.

Het wordt een belangrijke tijd voor de waterschappen: door het veranderende klimaat moeten er nieuwe oplossingen komen om te voorkomen dat Fryslân ooit hinder ondervindt van de stijgende zeespiegel. Daarom besloot Wetterskip Fryslân in februari om het waterpeil van de boezemlanden met 10 centimeter omhoog te laten gaan. Een hoger waterpeil zorgt ervoor dat het veen minder CO2 uitstoot.

Maar het is ook belangrijk om verzakking van huizen tegen te gaan. Vooral huizen die op houten palen staan lopen gevaar. Volgens het bestuur van het Wetterskip gaat het om 8.100 huizen in Fryslân.

Die schade is mede ontstaan door beleid van het Wetterskip, gaf bestuurder Bonnema afgelopen december toe. Met subsidies wil het Wetterskip gedupeerden helpen met schade aan hun woning. Huiseigenaren krijgen 40 procent van de kosten vergoed, met een maximum van 40.000 euro.

Een van de mensen die lang voor erkenning en een regeling heeft gestreden, is Ellen Dekker uit Spanga. Het maakte haar emotioneel dat de regeling er nu eindelijk komt. "We hebben er een aantal jaren hard voor gevochten, maar dat nu een unaniem besluit genomen is over hulp voor ons, dat doet wel wat."

Een hoger waterpeil is dus beter voor het klimaat en ook voor de veiligheid van huizen, maar voor sommige boeren is het wel een probleem. Het land wordt sompiger en daardoor is het lastiger om met de trekker over het land te rijden. Bovendien kunnen er andere planten groeien, die de koeien in het land niet eten.

Uit data van het Kieskompas voor de Statenverkiezingen blijkt dat zo'n 46 procent van de Friezen voor het verhogen van het waterpeil is, 25 procent is tegen.

Maar Wetterskip Fryslân gaat niet alleen over het waterpeil: ook de bevoegdheid over de waterkwaliteit ligt deels bij de waterschappen. Ze moeten plannen opstellen voor de waterkwaliteit. En die is niet goed in Nederland. In 2027 moet Nederland voldoen aan de Europese richtlijn voor water, maar volgens bijvoorbeeld hoogleraar herstelbeheer oppervlaktewater Piet Verdonschot wordt dat een hele klus. "We spelen met vuur", zei hij vorige week tegen persbureau ANP.

Nederland moest eigenlijk al in 2015 aan de richtlijnen voldoen, maar kreeg uitstel tot 2027. Als dat ook niet wordt gehaald, kan dat grote gevolgen hebben voor de vergunningverlening voor bedrijven die water onttrekken of juist lozen, de regels voor mest en het gebruik van chemische middelen in de landbouw.

Boeren merken de gevolgen nu al. Zo kregen Nederlandse boeren een uitzonderingspositie in Europa wat betreft het uitrijden van mest: ze mochten meer mest uitrijden dan collega's in andere landen. Maar Nederland is die uitzonderingspositie kwijt. Een van de redenen is dat Nederland niet genoeg heeft gedaan om hier de waterkwaliteit te verbeteren.

"Waterschappen hebben hun taken en verantwoordelijkheid hierin de afgelopen jaren laten liggen", zegt Verdonschot. Volgens hem ligt de focus van de waterschappen te veel op de landbouw. "Over waterkwaliteit werd gedacht: ach, dat komt wel weer een keer."

De afgelopen vier jaar heeft Wetterskip Fryslân het niet alleen druk gehad met het waterpeil of de kwaliteit van het water, ook Holwerd aan Zee stond vaak op de agenda. Het dagelijks bestuur heeft besloten om afstand te nemen van de plannen die er lagen. Net als LTO Noord twijfelde het bestuur aan de betaalbaarheid en haalbaarheid van het project.

Maar het besluit zorgde voor ophef binnen het Wetterskip, omdat het algemeen bestuur niet was ingelicht door het dagelijks bestuur. Een aantal partijen in het algemeen bestuur heeft gekeken of het dagelijks bestuur teruggefloten kon worden, maar daarvoor was geen meerderheid te vinden.

Holwerd aan Zee is een dossier dat al jaren speelt in de Friese politiek. Provinciale Staten en Wetterskip Fryslân zitten niet samen op één lijn. Omdat de Staten in februari wel hebben ingestemd om het plan verder uit te werken, is Holwerd aan Zee niet van de kaart.

Verder zet Wetterskip Fryslân op dit moment in op veel wateropslag. Het overtollige water dat in natte periodes valt, moet worden vastgehouden. Dat is nodig in droge periodes, zegt dagelijks bestuurslid Frank Jorna. "Dat is in de toekomst echt nodig. Het IJsselmeer, dat wij gebruiken als regenton, raakt steeds lager omdat de aanvoer vanuit de Rijn slechter wordt."

Ook de bescherming tegen het water is een klus voor het Wetterskip. Volgens recent onderzoek is 80 kilometer aan zeedijken niet sterk genoeg om het veranderende klimaat aan te kunnen.

Het betekent niet dat de dijken nu onveilig zijn, maar dat er wel iets moet gebeuren om ze veilig te houden. Gebieden waar dat het geval is, zijn bijvoorbeeld de volledige IJsselmeerkust, de Waddenzeedijk op Terschelling en verschillende dijken en duinen op Schiermonnikoog.

Dus het waterpeil, de waterkwaliteit, de dijken, maar ook de waterzuivering hoort bij het werk van een waterschap. Waar wordt dat van betaald? De waterschappen heffen belastingen. Meerpersoonshuishoudens met een koopwoning in Fryslân betalen dit jaar 497 euro aan waterschapsheffingen.

Daarmee liggen de heffingen hier relatief hoog. Er zijn drie waterschappen (van de 21 in totaal) waar de heffingen hoger liggen.

En dus is er genoeg werk aan de winkel voor het aanstaande bestuur. Dat algemene bestuur kan gezien worden als een parlement. Het dagelijkse bestuur zou dan het kabinet zijn, of als college van burgemeester en wethouders.

Het algemeen bestuur bestaat bij Wetterskip Fryslân uit 25 leden. Vier jaar geleden werden 18 van die 25 democratisch gekozen, de andere zeven zaten met een vaste zetel in het bestuur. Die vaste zetels worden niet gekozen, dat zijn mensen die belangenorganisaties uit de natuur, de agrarische sector en het bedrijfsleven vertegenwoordigen.

Om het bestuur democratischer te maken, verandert dat. GroenLinks en D66 wilden af van alle vaste zetels, maar kregen daarvoor geen meerderheid. De tussenoplossing is dat de natuur en de agrariërs hun vaste zetels houden, maar het bedrijfsleven raakt ze kwijt. Dat betekent voor Fryslân dat er vier vaste zetels overblijven, de andere 21 bestuursleden worden komende woensdag democratisch gekozen.

Voor Wetterskip Fryslân hebben 176 mensen zich kandidaat gesteld. Zij zijn verdeeld over elf partijen. Dat zijn vooral afdelingen van de bekende partijen die ook in de Tweede Kamer en Provinciale Staten zitten. Daarnaast staan de Water Natuurlijk, Algemene Waterschapspartij en Lagere Lasten Burger op de kieslijst.

Na de verkiezingen gaan de partijen, afhankelijk van de uitslag, met elkaar in gesprek om tot een coalitieakkoord te komen. Daarin staan de ambities voor de aanstaande vier jaar. Als dat akkoord op tafel ligt, proberen de partijen die in de coalitie zitten ook het dagelijks bestuur samen te stellen.

Het dagelijks bestuur bestaat vaak uit vier leden van het democratisch gekozen algemeen bestuur en de dijkgraaf. De leden van het dagelijks bestuur hebben ook stemrecht in het algemeen bestuur, behalve de dijkgraaf. De dijkgraaf wordt ook niet gekozen, maar voor een periode van zes jaar aangewezen. In Fryslân is Luzette Kroon momenteel dijkgraaf.