Zorgen over verdeling Rijksgeld: Friese gemeenten lobbyen in Den Haag

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft een brief aan de Tweede Kamer geschreven. Het komt neer op een gemeenschappelijke noodkreet.

Het budget dat gemeenten van het Rijk krijgen wordt vanaf 2023 op een andere manier verdeeld. Het model waarmee dat tegenwoordig nog wordt gedaan, stamt al uit 1997 en is achterhaald. Want gemeenten kregen er steeds meer taken bij, zeker na 2015 toen de jeugd- en ouderenzorg in het takenpakket kwam.

Daarom is er een nieuw verdelingsmodel opgesteld, op basis van 49 criteria. Denk aan de grootte van een gemeente, wat het aandeel jongeren is en wat het aandeel natuur-bebouwd gebied is. Met de criteria wordt berekend hoeveel geld gemeenten krijgen uit het gemeentefonds krijgen, via het Rijk.

Het gaat om het grootste deel van het budget van gemeenten, legt burgemeester Leo Pieter Stoel van Ameland uit. Hij is voorzitter van het Friese overleg van portefeuillehouders financiën.

Hij zegt: "Dat geld komt uit het gemeentefonds, waar het Rijk ieder jaar op basis van allerlei sleutels een bedrag in stort. Met dat verdeelmodel wordt zo'n 90 procent van de inkomsten van veel gemeenten geregeld."

Het nieuwe model kreeg echter veel kritiek. Niet alleen van gemeenten die erop achteruit gaan, maar ook van bijvoorbeeld de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). De herverdeling is daarom een paar keer uitgesteld. Maar in 2023 volgt nu echt invoering, geeft het ministerie aan.

Eerder bleek dat het Noorden als geheel zo'n 45 miljoen euro minder zou krijgen. Volgens de VNG zouden Achtkarspelen, Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland en Tytsjerksteradiel daardoor in de knel komen.

"Een aantal Friese en Groningse gemeenten zullen erop achteruitgaan. Dat zou je niet verwachten als je met een verbeterd model op de proppen komt", stelt Stoel.

Stoel noemt het model 'onjuist en niet transparant.' Gemeenten die er sociaal-economisch al niet goed voor staan, gaan er nog eens op achteruit. Terwijl juist daar de kosten voor zorg en welzijn toenemen.

De noordelijke gemeenten hebben vanuit de Vereniging van Friese Gemeenten (VFG) en de Vereniging van Groninger Gemeenten (VGG) aangespoord op overleg met de minister. De herverdeling van het gemeentefonds is onverantwoord, vindt de VNG. Maar het Rijk zet door.

Volgens de noordelijke gemeenten is men straks gedwongen om te snijden in bijvoorbeeld dorpshuizen, zwembaden, muziekscholen, bibliotheken en onderhoud aan wegen en openbaar groen.

Er wordt drie jaar over gedaan om het nieuwe model in te voeren en financiële voor- en nadelen worden eerst voor iedere gemeente beperkt. "Het ministerie gaat de effecten corrigeren. Er zijn gemeenten die er 150 euro per inwoner op achteruit kunnen gaan. Maar dat zal de komende drie jaar nog niet gebeuren, omdat het verschil afgekapt wordt op maximaal 37,5 euro per inwoner over de komende drie jaar", legt Stoel uit.

Tot 2025 zouden er geen gemeenten op achteruit moeten gaan, stelt minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken. Maar burgemeester Stoel is er niet gerust op. "We weten niet wat er in 2026 gaat gebeuren. Dan kan een gemeente er alsnog 150 euro per inwoner op achteruit gaan. Als je een gemeente hebt van 100.000 inwoners, loopt dat flink op."

De gemeenten staan op hun achterste poten. Vanaf 2026 zouden de inkomsten flink teruglopen. "Een gefaseerde invoer helpt de gemeenten niet", schreef de Vereniging van Friese Gemeenten eerder. Door de ingrepen moeten de nieuwe gemeentebesturen bijna meteen bezuinigen, schrijven de gemeenten.

Daar komt nog eens bij dat gemeenten vanaf 2025 een half miljard euro minder krijgen voor jeugdzorg. En normaliter groeien de inkomsten van de gemeenten met de uitgaven van het Rijk mee, maar dat is nu losgelaten.

En een laatste punt is de 'opschalingskorting', dat voor een bezuinigingsbedrag zorgde, terwijl gemeenten daar niet voor gefuseerd zijn. Met name bij kleine gemeente is daar onvrede over, zoals burgemeester Klaas Agricola onlangs bij de oprichting van de K80 (een samenwerkingsverband van kleine gemeenten) kenbaar maakte.

Tweede Kamerleden debatteren donderdag over de financiële positie van gemeenten. "Er is een commissievergadering van de commissie Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer. Wij hebben diverse Kamerleden benaderd en onze zorgen onder de aandacht gebracht. We zijn druk aan het lobbyen", geeft Stoel aan.

Wat hem betreft zitten er fouten in het nieuwe model. "Dat hebben we onder de aandacht gebracht bij Kamerleden, we hopen op de aankondiging van moties."