300e geboortedag filosoof Hemsterhuis: "Vergeten zoon van Franeker"

Hemsterhuis verdient minstens een straatnaam in Franeker, als het aan Jacob van Sluis ligt. De oud-medewerker van Tresoar is gepromoveerd in de theologie en filosofie en bestudeerde Hemsterhuis uitvoerig.

Dat Hemsterhuis een belangrijk filosoof was, wordt al duidelijk uit de bijnamen die hij later kreeg: de Friese Socrates of de Haagse Plato. Daar is niets aan overdreven, vindt Van Sluis.

"Hij was zoon van een hoogleraar Grieks aan de universiteit van Franeker. Daardoor ontwikkelde hij zelf ook een grote liefde voor de Griekse taal en cultuur. En dat was toen erg in de mode, dat kun je ook zien aan de architectuur van toen. Hemsterhuis sloeg perfect aan op de mode van die tijd."

In tegenstelling tot sommige andere grote filosofen heeft Hemsterhuis nooit les gegeven aan een universiteit. Toch was hij in zijn tijd al bekend. "Hij heeft wat boekjes uitgegeven in eigen beheer, die sloegen enorm aan."

Hemsterhuis verhuisde later naar Den Haag, toen hij aan het werk ging bij de Raad van State. "En in dat politieke circuit had hij een netwerk dat hem bekendmaakte. De ambassadeurs van bijvoorbeeld Duitsland en Rusland kwamen bij hem langs voor lunch."

En niet alleen in het politieke circuit kreeg Hemsterhuis bezoek, vertelt Van Sluis. "Toen Diderot, de Franse verlichtingsman, in 1773 in Den Haag was, zocht hij meteen de discussie met Hemsterhuis. Die ging daar gretig op in, want hij keerde zich tegen de filosofie van Diderot."

"Hemsterhuis keerde zich tegen het atheïsme en het rationalisme. Daartegenover plaatste hij een mensbeeld met meer ruimte voor het sentiment, de intuïtie en de verbeeldingskracht."

Het bereik van de oud-inwoner Franeker was groot, zegt Van Sluis. "Hij heeft invloed gehad op Goethe, Novalis, Hölderlin, Schleiermacher: de hele Duitse vroege romantiek. Iedereen las zijn werk en becommentarieerde dat. In Duitsland is hij een grootheid, in Nederland iets minder."

Daar is een verklaring voor, denkt Van Sluis. "Het ligt misschien aan het feit dat hij geen extreme standpunten innam, zoals Diderot en eerder Espinoza dat wel deden.
Die namen voor hun tijd hele extreme standpunten in. Hemsterhuis was heel 'gedegen'."

Een nuchtere Franeker dus, die in zijn geboorteplaats niet de aandacht krijgt die hij volgens Van Sluis wel verdient. "Hij is een zoon van Franeker die helemaal is vergeten."