Fries slavernijverleden-boek: "Koloniale historie heeft ook Fryslân gevormd"

Het slavernijverleden speelt zich niet enkel en alleen af in het 17e-eeuwse Amsterdam, ook Fryslân profiteerde van de slavenarbeid. Dat vertelde Barbara Henkes als universitair docent bij Rijksuniversiteit Groningen vrijdag met een digitale boekpresentatie in Tresoar.

Henkes: "Je ziet door heel Nederland en heel West-Europa dat er verschillende vormen van betrokkenheid bij slavernij zijn geweest. Friesland was daar geen uitzondering op. De schepen gingen ook naar Paramaribo of Batavia. Daardoor werden Friezen geconfronteerd met de slavernij. Men verdiende geld aan de handelsbetrekkingen. De producten die door tot slaaf gemaakte mensen werden geoogst, kwamen ook naar Friesland." Het ging niet alleen om slavernij in Amerika, maar ook in Zuidoost-Azië.

Er waren Friese planters, bestuurders en dominee's, er waren Friezen actief bij de VOC en WIC en ook de admiraliteiten hadden ermee te maken. Uit gewone families zijn er tienduizenden Friese varensgasten op schepen mee geweest naar verre landen, waar inheemse mensen meegenomen werden om als slaaf te werken. "Deze Friezen namen verhalen over 'de ander' mee terug."

Fryslân was geen geïsoleerde regio, maar juist een knooppunt in veel handelsstromen, zegt ze. In latere periodes bleven Friese ondernemers vaker thuis in de Republiek, maar ze werkten wel met plaatsvervangers in verre landen waar wel tot slaaf gemaakte mensen aan het werk werden gezet. Aan de andere kant kreeg ook de beweging die zich ingezet heeft voor het afschaffen van de slavernij later aanhang in Fryslân, bijvoorbeeld in Harlingen.

Er waren andersom ook tot slaaf gemaakte mensen die in Fryslân belandden. Op verschillende schilderijen uit de 17e- en 18e eeuw is een Friese elite terug te vinden met zwarte bedienden. "Het is vaak de vraag of deze zwarte bedienden nu bestaande mensen waren of dat ze zijn afgebeeld om de status van de witte persoon ernaast op te krikken."

Volgens Henkes is er nog niet veel bekend over de levensloop van zwarte mensen in Fryslân in het verleden. "Maar ze waren er zeker. Het zou mooi zijn als het meer bekendheid had." Henkes neemt als voorbeeld Jacobus Groenewoud (1697-1737), een zoon van plantagehouder Dirk Groenewoud en een tot slaaf gemaakte vrouw. Deze Jacobus groeide op in Harlingen.

Henkes: "Sommigen zeggen dat men het 'in de tijd moet plaatsen.' Maar dat is een te simpele dooddoener, waarmee men zich er te gemakkelijk vanaf maakt. Het suggereert dat het verleden een vreemd land is op afstand van het nu. Maar het verleden kan dichtbij gebracht worden." Met de fiets- en wandelroutes kunnen mensen door zowel de provincie als door de tijd reizen. De routes lopen bijvoorbeeld langs dure huizen, straatnamen, monumenten en gedenkplaatsen.

In Fryslân is de naam van Jacob Binckes (1637-1677) uit Koudum bijvoorbeeld terug te vinden in straatnamen in Koudum, Leeuwarden en in Heerenveen. "Hij wordt gezien als een zeeheld. Maar hij zaaide dood en verderf op verre eilanden."

Bekend is ook Peter Stuyvesant (1610-1672), een koloniaal bestuurder uit Peperga. "Het zou mooi zijn als het verhaal bij zijn standbeeld niet alleen beperkt blijft tot dat van een zeeheld of gouverneur-generaal, maar ook als iemand die meer dan veertig slaven in dienst had en gewelddadig huishield."

De eerste exemplaren van het boek gingen naar Jaleesa Schiphorst, bekend van verschillende anti-racisme-acties, en burgemeester Sybrand Buma van Leeuwarden. Buma maakte een verwijzing naar de bekende symboliek van 'de vrije Friezen'. De rol van tot slaaf gemaakte mensen mag daarin niet worden vergeten, volgens Buma. "Want met hun onvrijheid hebben ze de vrijheden van Friezen gefaciliteerd."