Sigrid Kaag (D66) in It Polytburo: hoger onderwijs moet ook open kunnen

Kaag haar partijgenoot Ingrid van Engelshoven is minister van onderwijs en heeft proeven klaarliggen om te experimenteren met het geven van lessen op hbo-scholen en het wetenschappelijk onderwijs. Dat kan onder anderen met sneltesten op corona en lesgeven in sporthallen of andere grote locaties.

In It Polytburo sprak Kaag ook over haar band met Frysl6an. Haar moeder had haar eerste baan als lerares in Harlingen en daardoor is Kaag in haar jeugd ook regelmatig in de Friese havenstad geweest. "Ze sprak met veel emotie en prettige herinneringen over de Friezen en de manier van omgaan met elkaar. Als meisje uit Arnhem, net na de Tweede Wereldoorlog, kreeg ze hier een plek."

D66, dat de afgelopen vier jaar met VVD, CDA en ChristenUnie een coalitie vormde, heeft in het verkiezingsprogramma over een nieuw begin. De partij is blij met wat het de afgelopen jaren gedaan heeft, met name voor het onderwijs, het klimaat en de pensioenen. Maar Kaag schrijft in het voorwoord van het verkiezingsprogramma (met de meeste pagina's van alle grote partijen) ook dat de komende jaren niet makkelijk worden. Wat voor oplossingen heeft de partij daarvoor? En wat betekent dat voor de problemen die in Fryslân spelen?

Een probleem in delen van Fryslân is een tekort aan huizen die voor de meeste mensen betaalbaar zijn. In andere regio's is leegstand juist een probleem. D66 wil voor 2030 meer dan een miljoen huizen bouwen in heel Nederland. Die huizen moeten niet alleen in grote steden komen, maar ook op andere plekken. Dat mag echter geen schade aan de natuur veroorzaken, als het aan D66 ligt.

En om te voorkomen dat mensen wegtrekken uit bepaalde regio's - wat onder anderen gebeurt in delen van Fryslân - wil D66 extra geld steken in het behoud van basisvoorzieningen. Dan gaat het onder anderen om de huisarts, thuiszorg en de basisschool. De partij wil ook dat er in alle gemeenten tenminste één goede bibliotheek staat. De landelijke overheid moet de gemeente daarbij financieel helpen, als dat nodig is.

Alle plaatsen moeten goed bereikbaar zijn en blijven. Als nieuwe wijken gebouwd worden, wil D66 dat er meteen een goede aansluiting met het openbaar vervoer komt. In landelijke gebieden moet het vervoer voor ouderen en voor mensen met een beperking beter.

Voor heel Nederland wil de partij dat er vaker treinen en bussen rijden. Overstappen moet makkelijker worden en alle regio's moeten goed aangesloten worden. D66 wil ook meer geld steken in regionaal openbaar vervoer. Om de reistijd tussen het Noorden en de Randstad met de trein minder lang te maken, wil D66 dat de Lelylijn aangelegd wordt. Net als bijna alle andere partijen, trouwens. Verder moeten er wat de partij betreft ook vaker 's nachts treinen rijden. Dat gebeurt nu wel op sommige plekken, maar nog niet in en naar het Noorden. D66 wil daar naar kijken.

Wat D66 betreft kan het vliegveld van Lelystad open, maar alleen als daardoor de uitstoot en milieuvervuiling niet toeneemt. Bovendien mogen er geen laagvliegroutes zijn. De actiegroep Laagvliegroutes NEE is al jaren bezig om die routes te voorkomen, want die zouden ook in Fryslân voor overlast zorgen.

Omdat de landbouwsector verantwoordelijk is voor een groot deel van de stikstofuitstoot op natuurgebieden, wil D66 boeren uitkopen die vlakbij Natura2000-gebieden zitten. Een deel van die grond moet terug naar de natuur, vindt de partij. Een ander deel wordt gebruikt voor natuurinclusieve landbouw.

D66 wil dat de veestapel door de helft gaat. "Dat is een van de belangrijkste manieren om de stikstofcrisis op te lossen, natuur te herstellen en om weer te kunnen bouwen", zegt Kaag. Boeren die nog niet circulair werken, moeten wel geholpen worden. "We willen ze financieel en met technische assistentie ondersteunen."

En boeren moeten er wat aan kunnen verdienen. Alleen de Amerikaanse landbouwexport is groter dan de Nederlandse, zegt Kaag. "Maar de boer profiteert daar niet van. Melkbedrijven betalen niet een eerlijke prijs en het vlees wordt te goedkoop verkocht. We willen een eerlijkere prijs voor de boer bewerkstelligen."

Veel natuurgebieden liggen nu niet bij elkaar. Het zijn vaak kleine, geïsoleerde gebieden. Dat is niet goed voor dieren en platen, omdat ze niet meer bij elkaar kunnen komen. D66 wil daarom dat die gebieden groter worden en aan elkaar worden verbonden. In totaal wil de partij in 20240 een derde meer natuur hebben in Nederland dan nu.

Een probleem dat ook in Fryslân speelt, is bodemdaling. De bodem zakt doordat het grondwaterpeil leeg wordt gehouden voor intensieve landbouw. In veengebieden, in onze provincie It Lege Midden, verzakken huizen bijvoorbeeld. D66 wil dat tegengaan door het grondwaterpeil te verhogen.

De partij wil verder dat mensen die in de buurt van een windmolen wonen, meeprofiteren van de winst. D66 is ook voor grote windmolenparken en zonnepanelen door het hele land en op het water. Maar dan is het wel belangrijk dat ze de bevolking meekrijgen, zegt Kaag. "Het gaat om een eerlijke verdeling. En je moet er baat bij hebben. Je moet niet de natuur verpesten en bijvoorbeeld de toeristen wegjagen", zegt ze. "Met zonnepanelen wil ik meer inzetten op daken."

Nieuwe boringen mogen wat D66 betreft alleen als dat niet voor schade aan de natuur of voor bewoners zorgt. Kleine gasvelden, waar in Fryslân veel van zijn, mogen wel gebruikt worden voor mijnbouw. Maar omwonenden moeten dan duidelijk bijgepraat worden en er moeten goede afspraken komen over eventuele schadevergoeding.

Veel zorgtaken liggen sinds een paar jaar bij de gemeente. Dat is volgens D66 ook de beste plek, maar dan moet het Rijk er wol voor zorgen dat de gemeenten genoeg budget hebben. De partij wil ook dat gemeenten meer ruimte krijgen om zelf belasting te heffen. Dan ze minder afhankelijk van het Rijk. Als de gemeenten meer belasting heffen, verlaagt het Rijk de inkomstenbelasting. Mochten gemeenten niet genoeg geld hebben voor het sociaal domein, dan moeten het Rijk en de provincie kijken naar hulp.

Regionale ziekenhuizen moeten ervoor zorgen dat de basiszorg in de buurt toegankelijk blijft. Die ziekenhuizen moeten samenwerken met gespecialiseerde ziekenhuizen en universitaire medische centra. Als een ziekenhuis achterblijft op gebied van kwaliteit, financiën of beleid, kan dat betekenen dat een ziekenhuis dicht moet.

Op moment heeft D66 geen Friese Kamerleden, maar op de kandidatenlijst staan wel drie. Romke de Jong uit Gorredijk staat op plek 24. Hij is voorzitter van de D66-fractie in Provinciale Staten. Op plek 40 staat Ojanne de Vries uit Heerenveen, ze is fractievoorzitter in de gemeente Heerenveen. En Marieke Vellinga uit Boazum staat op plek 45. Op moment is ze fractievoorzitter in Súdwest-Fryslân.

D66 heeft nu tussen de 13 en 15 zetels in de gemiddelde peilingen. De kans dat een Friese kandidaat rechtstreeks gekozen wordt, is daarom niet heel groot.