Kollum: "Kultuer"
"Foarige moanne is yn Amsterdam Oost in bar-restaurant iepene mei in Frysk tema: 'Thúskomme' hjit it. Superleuk; ik moat der noch hinne, mar de webside is al ynspirearjend. Op it menu stiet bygelyks 'Kabbeljau fan mem'; 'lijngevangen kabeljauw met gekookte aardappelen en geglaceerde worteltjes volgens recept van Jurjen's mem'. En Jurjen dat is ien fan de betinkers, tegearre mei Maarten en Joost. Of Marten en Joast. Dat wit ik noch net.
De Omrop belle, of ik dêr mei harren nei ta wol, as Fryske Amsterdammer. De redakteur frege my: wat ferwachtsje ik fan Frysk iten. En is de Fryske kultuer nijsgjirrich foar Amsterdammers? En wat is dat dan krekt?
Euh...
Ta myn skrik lies ik in dei letter yn de Volkskrante dat de ultime uting fan de Fryske kultuer net sa'n sukses wie. Se skriuwe oer de telefyzjeregistraasje fan de iepening fan Kulturele Haadstêd: 'Clichés vallen verkeerd bij Friezen'. Want as Kulturele Haadstêd wol Ljouwert sjen litte dat Fryslân mear is as fierljeppen en sûkerbôle. Mar, sa skriuwt Jurre van de Berg fierder, by de registraasje fan it iepeningsspektakel kaam dat noch net echt út de ferve - ta ergernis fan de Friezen.
De Leeuwarder Courant hie yn it haadredaksjoneel kommentaar skreaun dat it programma in karikatuer fan Fryslân makke: fierljeppe, de Alvestêdetocht, Fryske hynders en Foppe de Haan. Ik kom der sels ek net hielendal út. Ja, silen, it waadgebiet, dêr wurd ik op oansprutsen troch Amsterdammers as ik sis dat ik út Fryslân kom. Mar dat is allegear noch folle klisjeematiger as it rychje fan sakrekt.
Ik ha de iepening net sjoen. Mar ik bin ferjamme sels dochs in Fries, ik moat dochs betinke kinne wat no typysk Fryske kultuer is. Alles kin fansels, sa as 'lijngevangen' kabbeljau fan mem, mar litte we der ris oer neitinke.
Earst dat fierljeppen, ja, dat ha ik as plattelânsjonge noch wolris dien, mar om no te sizzen dat yn elke Fryske bykeuken in pols hinget, giet al wat fier. De Alvestêdetocht, de lêste is fansels yntusken hûndert jier lyn, en of dy wer komt as sels de Noardpoal oan it ranen is, is mar de fraach, mar goed, dat soe noch kinne. Al tink ik sels wolris dat de rest fan Nederlân foaral hystearysk wurdt as de termometer de nul oanrekket. Friezen binne wat nochterder. Sûkerbôle, moai, mar dat leit hjir ek gewoan yn 'e supermerken. Fryske hynders, skitterjend, mar ik ha noch nea op ien sitten. En krekt as it silen: it is ôfgryslik djoer, en is al in bytsje foarbehâlden oan in pear minsken. En toeristen.
De Fryske kultuer, wat wit ik der fan... Quatrebras, Sans Souci, Twee Gemeenten... sûpketen by elk doarp... trekkers fan leanbedriuwen dy't in laach drek op alle binnendiken ride... de helte fan myn freonen hat ea mei de auto yn 'e sleat sitten... fytse, en einleas wer fytse yn dy ferrekte wyn... altyd trije graden kâlder as de rest fan Nederlân... en altyd mear sinne op de Waadeilannen... brêgen dy't iepen steane... molkauto's... brommers... en oeral dy ferrekte tsjerken en op snein gjin kloaten te belibjen. Mar, dat is yn Limboarch, Twinte en Grinslân ek sa.
Dus wêr moat ik op lette, by bar-restaurant 'Thúskomme'? Ik tink... oft der Frysk praten wurdt.
Ik siet lêsten yn in kafee yn 'e binnenstêd fan Amsterdam, doe't oan it taffeltsje njonken my en myn selskip Frysk praat waard. Ik koe myn gedachten net hâlde by it petear dat ik mei myn selskip hie; ik koe der neat oan dwaan, mar ik waard hieltyd nei it oare taffeltsje lutsen. Wylst ik dêr neat mei te krijen hie. Mar dochs. Dy taal, de taal fan mem en heit, fan de buorren, fan de Omrop, mar foaral, fan ús, Friezen, dy bynt mear as wat dan ek. Taal is de drager fan gedachten, en in eigen taal diele mei-inoar, is it meast yntime dat bestiet bûten it lichaamlike.
Dus - en it sil wol net - dan hoopje ik foaral dit. Dat de fiertaal by 'Thúskomme' Frysk is. Dêrnei kin alles."
