OERSJOCH: De ferkiezingsdei yn Fryslân

Se is 18 jier en telt op dizze ferkiezingsdei de stimmen yn it stimburo fan Twizelerheide: Anna van den Berg (18) regelet as folweardich stimburolid in soad saken. Der binne ferskate taken by de stimpost yn doarpshûs De Jister. Sa sjocht se ta op it dragen fan in mûlkapke, is se ferantwurdlik foar it desynfektearjen en hjit se fansels de minsken wolkom.

As om 21.00 oere de stimbussen ticht geane begjint it tellen op de stimburo's: faak giet dat oant let yn de nacht troch. Yn goed 40 gemeenten yn Nederlân lykwols net: sa ek Dantumadiel en Noardeast-Fryslân. Dêr dogge se mei oan in lanlik eksperimint. Allinne de stimmen foar eltse partij wurde teld, sa't der rap in byld is fan de útslach. In dei letter telt in nije ploech de stimmen nochris op it nivo fan eltse kandidaat.

Boargemaster Klaas Agricola fan Dantumadiel fynt de ferkiezingen in feest fan de demokrasy. "Ik sit de hiele jûn foar de telefyzje, ik folgje it altyd om't ik it hiel nijsgjirrich fyn. Ik bin benijd hoe't der yn Fryslân en yn ús regio stimd is. Ik haw der in soad ynteresse yn. Dit is de dei fan de demokrasy, minsken kinne in stim útbringe op de partij dêr't sy fan tinke: hjir kinne wy de kommende fjouwer jier mei foarút." It sil noch wol efkes duorje foar't de útslaggen yn Dantumadiel bekend binne: "Eins kinst sizze dat der nei in oer as 23.00 oere dúdlik wurdt wat der yn de gemeente stimd is."

Op it stimburo fan Aldeholtpea is ferslachjouwer Auke Zeldenrust om te sjen hoe't it dêr ferrint. It opkomstpersintaazje dêr liket bot op it lanlike persintaazje fan sa'n 42 persint. Fan de 876 minsken binne der no 372 delkaam. Ek hâlde de besikers harren oer it algemien goed oan de coronamaatregels, fynt stimburomeiwurker Hilda Twijnstra. "Guon minsken fine it mûlkapke net leuk", seit sy dêroer. "Dat is om medyske redenen, of wat foar redenen dan ek. Dat is wol ris even in 'gedoetje', mar it is net in hiel soad. It falt my mei."

Foar boargemaster Oebele Brouwer fan Achtkarspelen spilet 'de regio' as tema in wichtige rol by dizze ferkiezingen: "De regio is wichtich, wy moatte net allinne nei de Rânestêd sjen, mar ek nei it Noarden, Easten en Suden. Mar eins dogge alle partijen dat wol." Brouwer hat sels ek efkes op it stimburo sitten. Der is in soad omtinken foar it coronafirus. "Minsken binne al wiken dwaande mei de coronaregels: rinrûten, desynfeksjeguod, spatskerms. It is efkes wenne en oars as oars, mar it is goed foarinoar."

Kor Pander (68 jier) fan De Jouwer is suver in feteraan: hy sit al goed 35 jier op stimburo 16 fan gemeente De Fryske Marren, dat is yn Doniahiem yn Sint-Nyk. "We dogge it al lang mei deselde de klup en dat is gesellich."

Fanwegen de coronamaatregels is der dit jier wol mear wurk mei it bewaken fan de coronafoarskriften. Der is ien ekstra persoan by de doar om te kontrolearjen oft der net tefolle binnenkomme en om te sjen oft de mûlkapkes op binne. "Der binne oeral stikkers op de flier en we moatte oardel meter ôfstân hâlde en der is in strang hygiëneprotokol. De measten hâlde har der goed oan."

Syn dochter sit ek by him op it stimburo. "Se is spesjaal in dei oerkaam út Amsterdam en hat frij krigen fan de baas."

Femke Wiersma, de nûmer twa fan BoerBurgerBeweging, brocht woansdeitemoarn har stim út yn Holwert. "Stimme is ús demokratysk rjocht, dus it is in ear dat ik dat dwaan kin. Benammen no't we op de list stean", fertelt se.

Wiersma hat net op harsels stimd. "Dat fyn ik in foarm fan selsferhearliking. Oaren moatte my dat fertrouwen jaan." Se hat bewust op in frou stimd: Elly van Wijk, dy't nei Wiersma op de list stiet. "Caroline (van der Plas, red.), ús nûmer ien, komt de Keamer dochs wol yn."

Wiersma fynt it in spannende dei, mar fielt har wol rêstich. "Wy stean yn alle peilings op minimaal in sit", fertelt se. "Us achterban, de regio, wurdt struktureel minder meinaam yn de peilingen, dus wy kinne jûn en fannacht wolris foar in grutte ferrassing soargje." Wiersma giet út fan twa sitten en achtet de kâns dat se yn de Twadde Keamer komt dan ek tige realistysk.

De opkomst fan de ferkiezingen foar de Twadde Keamer is om 11.00 hinne sa'n 20 oant 25 prosint. Der binne in pear útsjitters mei 41 prosint op Flylân en yn Smellingerlân 34 prosint. It liket derop dat it earder stimme kinnen en it briefstimmen ynfloed hat op de opkomst. Fanwegen corona wienen de stimburo's moandei en tiisdei ek al iepen en koe stimd wurde mei de post.

Yn de gemeente Opsterlân wie de opkomst fjouwer lyn 18 prosint en no is dat is al hast 22 prosint. Dat is ynklusyf de briefstimmen en de stimmen fan moandei en tiisdei. Der is in gouden regel dat de opkomst leger is mei min waar. It is ôfwachtsjen oft de opkomst heger is om't it belangrike ferkiezingen binne of krekt leger om't minsken benaud binne foar corona.

Fjouwer lyn wie de opkomst yn Fryslân 82,5 prosint. Om 16.00 en 19.00 wurde der updates ferwachte fan opkomstpersintaazjes.

Op de foto is it rêstich op stimburo 44 fan de gemeente Ljouwert, mar dochs rint it aardich troch. Tsjin 11.30 oere hawwe der hast 200 stimmers west. De minsken fan it stimburo hawwe it idee dat it krekt wat mear is as oare kearen. It stimburo sit oars altyd yn kafeeromte fan doarpshûs de Golle yn Wurdum, mar dit jier fanwege de coronamaatregels yn de gymseal.

Kandidaat-Keamerlid Habtamu de Hoop (PvdA) brocht woansdeitemoarn syn stim út yn Easterein. It jongste riedslid fan de gemeente Súdwest-Fryslân stiet op plak njoggen fan de kandidatelist fan de PvdA foar de Twadde Keamer.

De Hoop stimde op it stimburo yn ferieningsgebou De Skoalleseize. "By de fuotbalklup dêr't ik altyd spile ha: SDS, Sterk door Samenspel. Dus dan is it moai om op in partij te stimmen dy't dêr ek foar stiet." De Hoop hat om himsels stimd. "As je net yn jesels leauwe, wêrom soe in oar dat dan wol dwaan? Dus je moatte gewoan op jesels stimme", leit hy út.

It aksjefieren wie dit kear hiel oars as oars, om't fysike gearkomsten net tastien wiene. "We hawwe aksjes hâlden en we dogge in soad op sosjale media. It moast dit kear op dy manier, hiel oars." Oare Fries op de kandidatelist fan de PvdA is Christa Oosterbaan, op plak 19. "It soe hiel moai wêze as sy ek yn de Keamer komt. As dat slagget, bin ik hiel bliid."

De kroech yn Deinum mocht fan 'e moarn foar it earst yn skoften wer iepen. En nee, net om minsken op de betide moarn fan in pilske te foarsjen, mar sadat de ynwenners fan it doarp harren stim dêr útbringe kinne. Ek yn Deinum is de eardere stimlokaasje, de tsjerke, ferfongen yn ferbân mei de coronamaatregels. Yn kafee It Holt is der wol genôch romte om ôfstân te hâlden.

Foarsitter Behan Keulen fan it stimburo yn Deinum fynt it moai om derby te wêzen. "Dan dogge jo ris wat oars, bist ris fan hûs ôf." It is net it earste stimburo dêr't er frijwilliger is. Earder siet hy ûnder oare yn Minnertsgea. Hy wol yn elts doarp yn de gemeente Waadhoeke in kear meidraaie.

Kroecheigener Jacob Hessels hie de iepening fan syn kroech wat oars foar him sjoen. "Dit wie net wat ik yn 'e holle hie. It is heech tiid dat we wer iepen gean", seit er. "It is wol grappich dat je no yn je eigen bedriuw stimme kinne." Hessels bringt hjoed ek bakjes mei iten rûn foar alle frijwilligers op de stimburo's yn de gemeente.

Yn Menaam hawwe yntusken de earste minsken harren stim útbrocht. Dat diene sy op in opfallende lokaasje: de tsjerke. "Een hele aparte locatie, dat heb ik nog nooit meegemaakt", seit foarsitter fan de moarnsploech Bertus Waaijer. Yn foargeande jierren waard der yn it doarp stimd yn de âlde gymseal en it âldereinhûs, mar dat kin no net fanwegen corona.

Yn de gymseal is der mar ien yn- en útgong, wêrtroch't de oardel meter net hanthavene wurde kin. Net eltsenien is trouwens hielendal komfortabel by stimme yn de tsjerke, om't se earst oer it begraafplak moatte foar't se nei binnen ta kinne.

De tsjerke is eins twa stimlokaasjes yn ien. Ast it gebou yn giest, kinst loftsom en rjochtsom. Oan de efterkant fan de tsjerke is der foar eltse rûte in oare útgong. "Dat is heel apart", seit Waaijer. De tsjerke is hielendal coronaproof makke. Op de grûn binne stickers oanbrocht dy't de rinrûte oanjouwe, der stean spatskermen en de frijwilligers drage mûlkapkes en mofkes. "Dat wordt zweten. We moesten ons warm aankleden, maar dat is niet nodig hier."

Waaijer kin noch net sizze oft it gearfoegjen fan de twa eardere stimlokaasjes hjoed soarget foar ekstra oanrin yn de tsjerke. "Je weet het nooit van tevoren, ook omdat er per post gestemd kan worden, maar ik verwacht niet dat het extra druk wordt."

Wat de útslach ek wurdt, it wurde hoe dan ek bysûndere Twadde Keamerferkiezingen. Yn it rûzige jier dat efter ús leit, fierde it coronafirus de boppetoan en dat hat ynfloed op ús stimgedrach. "Het hangt als een soort deken over de verkiezingen heen", leit bestjoerskundige Rieks Osinga fan de Thorbecke Academie út. "Dat merk je ook in debatten. Lijsttrekkers proberen andere thema's aan te snijden, maar wat op korte termijn voor ons ligt, is een enorme opgave."

In partij dy't dêr neidiel fan ûnderfynt, is bygelyks GroenLinks, dy't tema's as duorsumens wichtich fynt. Dêr leit minsken harren fokus no minder op. "De langetermijnthema's sneeuwen toch wat onder bij corona." Kampanjes wiene dit jier ek hiel oars as oars. "Om je heen hoor je er heel weinig van, omdat ze vooral op televisie plaatsvinden. Er zijn bijvoorbeeld geen markten waar geflyerd wordt", leit Osinga út.

Demisjonêr soarchminister Hugo de Jonge (CDA) wie it ôfrûne jier ien fan de minsken dy't belangrike besluten namen en te sjen by parsekonferinsjes. Hy kin dus dreech loskeppele wurde fan de coronakrisis. Ek syn partij kin dêr negative gefolgen fan ûnderfine. "Je merkt dat De Jonge echt de kop van jut was als het ging om de coronamaatregelen. Premier Rutte (VVD) pakte dat ook wel slim aan door hem alle maatregelen te laten aankondigen. Je merkt dat het CDA daar meer van last heeft dan de VVD", seit Osinga.

De coronakrisis jout ek romte oan nije lûden. Der binne dit jier dêrom in soad nije lytse partijen. "Als je de peilingen mag geloven, krijgen we heel veel nieuwe partijen in de Tweede Kamer", seit Osinga. Dat komt ûnder oare trochdat de earder al besteande partijen har minder ûnderskiede kinne troch it oerhearskjende tema 'coronakrisis'. De grutste partijen bliuwe it neffens Osinga lykwols goed dwaan, om't minsken yn krisistiid nei de fêstige oarder sjen bliuwe en net al te grutte feroarings wolle.

Der dogge dit jier in opfallend soad partijen mei oan de Twadde Keamerferkiezingen. It binne der 37. "Dat wordt wel ingewikkeld. Het is hartstikke goed ook dat zo veel mensen hun toegang vinden tot de democratie. Maar het duizelt je soms wel van de partijen en namen." Osinga tinkt dat it demisjonêr kabinet yn likernôch deselde gearstalling trochgiet. "Ik denk dat dat ongeveer de uitslag wordt. Er zal niet heel veel verschil in zitten.

Der binne yn Fryslân mear as 1.000 briefstimmen ôfkard. Dat is minder as 4 persint fan it totaal. Fan de briefstimmen dy't oant no ta yn Fryslân binnenkaam binne, is sa'n 3,4 persint ûnjildich. Dat docht bliken út in rûntsje by de Fryske gemeenten del, nei it sluten fan de stimlokalen op tiisdeitejûn.

Fan mear as 36.000 stimmen dy't der binnenkaam binne by de Fryske gemeenten, binne der yn alle gefallen 1.200 ôfkard. Dy oantallen kinne in de rin fan de dei noch oprinne, omdat noch net alle gemeenten bekend makke ha hoe't it briefstimmen ferrûn is.

Ien opmerklike trend, twa ferrassingen en fierders frij tam, sa typearret marketingman Wytze Visser de ferkiezingskampanje fan de ôfrûne wiken.

"It is coronatiid, en ik ha it gefoel dat dat wol ynfloed hat op de kampanjes. Minsken binne net hiel hurd tsjin mekoar. En de listlûkers wolle sa goed mooglik yn byld komme. Net allinne ynhâldlik, mar ek tagonklik", seit Visser.

De tradysjonele telefyzjekampanjes lykje noch altyd it belangrykste, seit Visser. "It CDA hat hast fjouwer ton útjûn oan reklame op facebook, ik wit net oft dat wat opsmyt."

De ferrassingen dy't Visser sjocht, binne Sigrid Kaag fan D66, en Laurens Dassen fan Volt. Visser tinkt dat dy beide partijen it wolris better dwaan kinne as de peilingen no oanjouwe. En de opmerklike trend is dat de trije tradisjonele partijen oan de linkerkant, SP, PvdA en GrienLinks, mei mekoar yn de peilingen net fierder komme as 35 sitten. "By Rutte is fanalles misgien, sjoch allinne mar nei de taslagge-affêre. Der soe genôch munysje wêze moatte foar links, mar it gebeurt net."

Alderen dy't fergetten binne de stimpas mei te stjoeren yn de briefstim-envelop, kinne hjoed asnoch stimme. Se moatte dan sels nei it stimburo ta, en de stimpas meinimme. Op it stimburo wurdt dan de normale proseduere folge. Dat befêstiget it ministearje fan Ynlânske Saken.

Moandei binne gemeenten begûn mei it iepenmeitsjen fan de sluven. Doe die bliken dat guon âlderen allinne it stimbiljet opstjoerd hiene, sûnder de stimpas derby. Dizze briefstimmen wurde oan de kant skood, en telle net mei.

Minsken fan 70 jier en âlder koene de ôfrûne wiken in briefstim opstjoere of ôfleverje. Dêr gie mear mei mis. Sa wiene der ek minsken dy't de stimpas en it stimbiljet yn deselde envelop diene. Al dizze stimmen soene ôfkard wurde moatte, mar minister Ollongren bepaalde juster dat se dochs meiteld wurde. Dêrtroch gie yn Fryslân it tal ûnjildige stimmen rap nei ûnderen.

Gemeenten begjinne fannemoarn mei it tellen fan de briefstimmen.

Yn de stimburo's binne maatregels naam om fersprieding fan it coronafirus foar te kommen. Stimmers moatte in mûlkapke op, hanwaskje, en fantefoaren ek fragen oer de sûnens beäntwurdzje. Wa't ferkâlden is, mei der net yn.

Der wurdt net nei frege, seit ferslachjouwer Hayo Bootsma earder. Moandei seach hy yn stimburo's yn de gemeenten Waadhoeke en Súdwest-Fryslân. "Der sit in stikje eigen ferantwurdlikheid yn", seit er. Wa't ferkâlden is, wurdt oproppen om in oar te machtigjen.

Yn oanrin nei de ferkiezingen wie in grut tal lanlike listlûkers te gast yn ekstra lange edysjes fan It Polytburo, it politike programma fan Omrop Fryslân. Se sieten oan tafel by presintatoaren Andries Bakker en Eric Ennema.

Nei twa stimdagen dêr't benammen kwetsberen en minsken út risikogroepen stimme koene, kinne hjoed alle kiezers nei de stimbus foar de Twadde Keamerferkiezingen. De measte stimburo's geane om 07:30 oere hinne iepen, en mei it yngean fan de jûnsklok, om 21:00 oere, geane se wer ticht. De hiele dei docht Omrop Fryslân yn in liveblog ferslach fan de ferkiezingen dy't no al histoarysk neamd wurde.

Yn ferbân mei it coronafirus binne de ferkiezingen dit jier ferspraat oer meardere dagen, en der koe ek oer de post stimd wurde. Dat hat noch noait earder sa west.

De earste útslaggen wurde ferwachte yn de rin fan de jûn. Op de webside en yn de app fan Omrop Fryslân melde we de útslaggen en reaksjes sadra't se der binne.