Domela Nieuwenhuis 100 jaar overleden: leven zijn ideeën in 2019 nog?

'Us Ferlosser' is maandag exact 100 jaar geleden overleden. Dat was de bijnaam van dominee Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919), de roemruchte socialistische en later anarchistische voorman. Vanaf eind jaren 1870 probeerde Domela als een van de eersten meer rechten voor arbeiders te verwerven. In onze provincie kreeg hij een grote aanhang. Dit jaar zijn er diverse activiteiten om Domela te gedenken en zijn gedachtegoed in ere te houden. In Buro de Vries komen vier gasten aan bod, die ieder een band met de man hebben, op verschillende manieren.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) © Rijksmuseum
De vier gasten in Buro de Vries komen tot de conclusie dat Domela zeker klimaatactivist was geweest, als hij in een tijdmachine zat en heden ten dage in ons land zou leven. Domela was een overtuigd vegetariër en hield zich veel met de natuur bezig. Zijn grootste strijd ging echter over maatschappelijk onrecht. Domela Nieuwenhuis wordt gezien als een van de grondleggers van het socialisme in Nederland.
De volledige documentaire over Domela Nieuwenhuis
Fryslân leerde Domela aanvankelijk kennen als predikant. Hij kwam uit Holland naar onze provincie toe. Hij predikte in de Lutherse kerk van Harlingen en woonde daar toen ook. Maar mede door het verlies van zijn drie echtgenotes in hun kraambed verloor hij zijn geloof in god. Na negen jaar als predikant verliet hij de kerk. Hij richtte een vrijdenkersbeweging op en werd socialist. Het waren roerige tijden. Arbeiders kwamen steeds meer in opstand, bijvoorbeeld in de Friese veenderijen. Domela werd langzaamaan hun 'verlosser.'

Burgemeester Sluiter

Burgemeester Roel Sluiter van Harlingen houdt dinsdag een lezing over Domela in het Hannemahuis in Harlingen. De socialistische voorman trok al jong de aandacht van de burgemeester van Harlingen. "Als jong beginnend links mannetje was ik een bewonderaar. Niet van Troelstra, die was niet radicaal genoeg," zegt hij. De burgemeester denkt echter dat Domela hem nu maar een rechts figuur zou vinden. Sluiter is lid van de PvdA, dat zou volgens Domela Nieuwenhuis zeker niet links genoeg zijn.
Roel Sluiter bij de kerk waar Domela Nieuwenhuis predikte © Simone Scheffer
Burgemeester Roel Sluiter van Harlingen over Domela

Janny van der Molen

Janny van der Molen is al lang geïnteresseerd in het leven en denken van Domela Nieuwenhuis. Helemaal toen ze in De Knipe kwam te wonen en uitvond dat er in 1890 in de buurt een grote socialistische meeting was. Eerder schreef ze een boekje over Domela in een reeks over helden. Dit jaar heeft ze weer een boek geschreven, waarin Domela een rol in speelt.
De meeting in het buurtschap Het Meer bij Heerenveen was een van de grote bijeenkomsten. Zo'n 15.000 mensen kwamen eropaf. Eén van de sprekers was Wilhelmina Drukker. Het boek van Janny gaat over Geertje Kleefstra, een jonge vrouw uit Fryslân. Zij is aanhanger van Domela en later ook strijdmaakster. Het dagboek, de titel van het boek, is speciaal geschreven vanwege het Domela-jaar. Volgens Janny van der Molen heeft Domela, ook al eindigde hij als anarchist, veel betekent voor de arbeiders en de rechten die heden ten dage nog altijd bestaan.
Janny van der Molen over Domela Nieuwenhuis en de socialistische strijd

Artiest Meindert Talma

Meindert Talma is artiest en schrijver. Hij schreef een muzikaal levensverhaal van Domela Nieuwenhuis. Op 'Explore the North' zal hij met strijkers en een groot koor liedjes over het leven van Domela brengen. Talma heeft al van jongs af aan een fascinatie voor Us Ferlosser.
Met name het lijdensverhaal van de socialist en later anarchist spreekt hem aan. Er zitten Bijbelse componenten in het leven van Domela Nieuwenhuis. Het verlies van zijn drie vrouwen en een aantal kinderen, maar ook het martelaarschap van de voorman spreekt tot de verbeelding. Volgens Meindert Talma is het eigenlijk vreemd dat er nog nooit een televisieserie of film is gemaakt over Domela Nieuwenhuis. Alle elementen voor een dramaserie zijn aanwezig in de persoon van Domela, meent hij.
Meindert Talma © Omrop Fryslân, Simone Scheffer
Meindert Talma over zijn muzikale levensverhaal van Domela Nieuwenhuis

Historicus Johan Frieswijk

Johan Frieswijk is dé kenner van Domela Nieuwenhuis en de opkomst van het socialisme. Volgens hem was er een grote strijd voor de arbeiders en armen, maar ook een behoorlijke strijd tussen Domela Nieuwenhuis en die andere bekende socialistische voorman in Fryslân, Piter Jellers Troelstra. Domela accepteerde eigenlijk niet dat Troelstra of anderen naast hem kwamen. Er was sprake van een machtsstrijd.
Domela werd later anarchist. Hij verloor na een mislukte Tweede Kamerlidmaatschap zijn vertrouwen in de institutionele politiek. Hoewel hij uit een vermogende omgeving kwam, eindigde hij arm. Zijn geld had gij ingezet voor zijn strijd voor de sociale zaak.
Toen hij overleed waren er echter veel mensen die hem een laatste eer toebrachten. Oude makkers brachten geld bijeen om Domela Nieuwenhuis op een waardige manier naar zijn laatste rustplaats te brengen.
Historicus Johan Frieswijk © Simone Scheffer
Historicus Johan Frieswijk over Domela Nieuwenhuis
De vier Domela-kenners blijven het verhaal van Domela Nieuwenhuis erg belangrijk vinden. Ook nu nog. De voorman die altijd rustig bleef en met een zachte stem sprak, had zoveel charisma dat hij veel volgelingen had. En dat voor de goede zaak.
Volgens Janny van der Molen kun je wel verlangen naar een dergelijke leider. Ook de anderen denken dat hij met zijn gestalte, uitstraling en overtuigingskracht veel zou kunnen betekenen. Het is natuurlijk lastig te bepalen hoe en waar Domela precies zou staan in onze tijd. Het viertal denkt dat hij ook nu een eenling zou worden. Talma denkt aan de Occupiebeweging, Sluiter en Van der Molen denken aan Klimaatactivisme. Als dat echter weer tot een officiële beweging zou leiden, zou Domela Nieuwenhuis volgens Sluiter weer afhaken.