Droogte heeft veel gevolgen voor natuur. "Er is structureel iets mis"
De hoge temperaturen van deze dagen hebben ook gevolgen voor de natuur. In natuurgebieden in het zuidwesten van onze provincie zouden bijvoorbeeld bijzondere mossen dood kunnen gaan, omdat ze uitdrogen. Dat komt ook omdat het grondwater in het gebied veel lager staat als gevolg van de droogte van vorig jaar. Boswachter Henk-Jan van der Veen in Súdwest-Fryslân over wat de droogte doet met de natuur.
Vorig jaar zomer was het droog. Is er eigenlijk niet veel veranderd?
"Dat kun je wel concluderen, ja. Vorig jaar april droogde het al enorm uit. Sinds die tijd is het niet enorm veranderd. We hebben een winter gehad met een beetje regen, maar lang niet genoeg om het tekort aan te vullen. En nu nog eens die 30 graden van vandaag, morgen en overmorgen eroverheen. Het gaat hard met de droogte."
Merk je dat dan eerst in Súdwest-Fryslân?
"Ja, want je ziet in Gaasterlân - waar het net iets hoger ligt dan in de rest van Fryslân - dat bomen eerder last hebben van de droogte en eerder hun bladeren laten vallen. In het libellereservaat vallen poelen leeg. Dat zijn wel tekenen dat er structureel iets mis is."
Eigenlijk merk je nu dus pas de gevolgen van vorig jaar?
"Je ziet nu de gevolgen van vorig jaar inderdaad. Dat neerslagtekort is eigenlijk in de winter nooit aangevuld. Het heeft niet hard genoeg en veel genoeg geregend om die 300 milliliter goed te maken. Dan ga je al met een tekort januari en februari in. Nu zit je weer tegen een tekort. Onderhand begint het wel heel zorgelijk te worden."
Waar zie je dat aan?
"Ik heb het vooral gezien aan de grondwaterstand in de vennetjes. Een aantal vennetjes ligt compleet droog. Daar hoor je normaal gesproken met de laarzen in te lopen. Op sommige plekken kun je nu met blote voeten lopen, zonder dat ze nat worden."
En in zo'n poel zitten ook dieren?
"In sommige poelen zit een laag modder en daar zie je libellelarven in ronddartelen. In sommige poelen zit veenmos dat een soort sponswerking heeft: het houdt het water lang vast. en als je je vingers erin steekt, dan voel je het vocht ook wel. Maar met die hitte droogt ook de veenmos steeds sterker uit. Dan zie je ook dat zo'n poel echt een watertekort krijgt."
Ik houd mijn hart een beetje vast als de komende zomers ook droog uitvallen.
Dit is het tweede jaar op rij met zulke droogte. Als dit jaren doorgaat, wat is dan het gevolg?
"Het KNMI heeft vorig jaar ook gezegd dat het niet de enige droge zomer zou zijn. Ze hebben zelfs gezegd dat er ook nog droge zomers zullen volgen, ook als gevolg van het patroon dat we nu hebben. Dat zie je nu goed terug. Dus ik houd mijn hart een beetje vast als de komende zomers ook droog uitvallen.
We hebben altijd nog een winter voor de boeg. Dat moeten we echt zien als een kans om het water weer aan te vullen, maar als dat niet gebeurt, dan zit je met weer een droge zomer volgend jaar. Dan krijgen bomen het nog moeilijker.
Bomen gaan nu in een soort ruststand. Door de droogte laten ze het blad eerder vallen. Dat betekent nog niet dat ze doodgaan, maar ze moeten wel op rantsoen, omdat het moeilijker wordt. Dat kunnen ze een paar keer doen, maar op een gegeven moment is het eind in zicht en denkt de boom: mijn groeiplek is niet meer geschikt, het enige wat mij rest is doodgaan."
Komt er dan geen andere natuur, die beter tegen de droogte kan?
"Dat proces gaat heel langzaam. Je ziet dat de klimaatgrens per tien jaar 300 kilometer opschuift. Wat Parijs tien jaar geleden was, is nu Zuid-Nederland. Sommige planten en dieren die daarbij horen, kunnen het aan om snel op te schuiven. De tijgerspin en de eikenprocessierups bijvoorbeeld. Maar de meer kwetsbare dieren kunnen dat tempo niet bijhouden en zij verdwijnen. Dan krijg je een landschap dat steeds eentoniger wordt met dezelfde planten en dieren. De kwetsbare soorten verdwijnen, wat overblijft zijn de stevige jongens. Dat is niet goed voor de biodiversiteit."
Wat kunnen we daar tegen doen?
"Eigenlijk kunnen we nog genoeg doen om het te keren. We kunnen het water veel beter vasthouden. Niet alleen in onze natuurgebieden, maar ook in ons omringende gebieden. Dat betekent dat je in het voorjaar en in de winter goed zorgt dat je het water bij je houdt. Dat gebiedseigen water is heel belangrijk. We leven eigenlijk met de luxe dat we water altijd hebben kunnen laten afstromen, onder het mom van: het regent altijd wel weer bij, of we kunnen het wel weer aanvullen. Maar die luxe gaat volgens mij verdwijnen. Dus je zult op de hogere gebieden het water beter vast moeten houden, zodat het heel geleidelijk door kan stromen naar de lagere gebieden. Dan krijg je minder snel te maken met droogteverschijnselen."
Hoe kunnen we zorgen dat we dat water vasthouden?
"Je moet in het voorjaar het water ook in de sloten en kanalen langer vasthouden. Ook het kwelwater is heel belangrijk. Dat is heel goed en gezond water voor de natuur. Dat zou je vast kunnen houden door de stuwen hoger te zetten, door het waterpeil in alle sloten en kanalen hoger te houden en het minder snel af te voeren met de rivieren. Wat ook heel goed helpt, dat hebben we in Zuidoost-Fryslân gedaan, we hebben het Koningsdiep laten hermeanderen. Dus de snelle afvoerfunctie gaat eraf en de water blijft door de meanders langer in het gebied. Zo zijn er nog talloze voorbeelden in Zuid- en Midden-Fryslân waar je veel meer kunt doen met waterberging, in plaats van sluizen en gemalen eerder open te zetten om het weg te pompen."
De komende dagen blijft het warm. Wat voor directe gevolgen zien we?
"Die directe gevolgen heb je eigenlijk nu al. Want het is niet alleen nu warm geweest, maar in april, mei en juni ook. De belangrijkste gevolgen zijn dat je ziet dat bomen steeds meer in een ruststand gaan. Naaldbomen hebben het moeilijk, ze laten eerder hun naalden vallen. En dat betekent dat ze ook kwetsbaarder zijn. Dat zijn allemaal heel kleine tekenen dat de natuur verandert en dat de natuur last heeft van de droogte van het moment."
Staatsbosbeheer
