Gastarbeiders van weleer herdacht met expositie, wandeltocht en bier

Bij verschillende Friese historische instellingen is 2019 het jaar van de Duitse migranten: de hannekemaaiers, die in het verleden naar Friesland kwamen om te werken.
Hannekemaaiers, in 1896 getekend door C.W. Allers © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Gastarbeid is namelijk niet alleen een hedendaags fenomeen. Vóór 1900 kwamen er ook al vreemde lieden naar onze provincie om te werken, met name in de hooioogst, veenderij en in de textielverkoop. Over de gastarbeiders van toen komen naast een tentoonstelling in het Fries Landbouwmuseum ook een speciale wandeltocht, een boek en een speciaalbier.
De meeste Duitse arbeiders werkten als maaier ('hantsjemier'), maar er waren ook veel werkzaam in het veen en als marskramer ('lapkepoep'). Men noemde ze hannekemaaiers. Jaarlijks kwam er een stroom van meer dan 5.000 Duitse arbeiders naar Noord-Nederland, de meesten in de 18e eeuw.
Er bestond een wederzijdse economische behoefte: in Fryslân was 's zomers een tekort aan arbeiders, terwijl in Duitsland veel arme mannen juist werk zochten. In Duitsland werden ze 'Hollandgänger' genoemd.

Eeuwige vreemdelingen

De Duitse gastarbeiders kwamen met name uit Lingen, Osnabrück en Münsterland. Ze schreven brieven om een werkplek te vinden, maar kwamen ook wel aan werk met een arbeidsmarkt: in Fryslân de 'poepemerk' genoemd. Had een Duitser genoeg eelt op zijn handen, dan mocht hij mee.
Friezen keken vaak op de Duitsers neer: het bleven vreemdelingen. Ze waren concurrenten, en een last voor de armenzorg. Hun levensomstandigheden waren slecht, ze woonden vaak in 'poepetenten' vol ongedierte.

Expositie en bier

Vanaf 3 augustus tot 15 december komt er een expositie in het Fries Landbouwmuseum: Hollandgänger. In deze periode zijn er tevens vier lezingen over hannekemaaiers. Ook heeft bierbrouwerij Tjerkebier uit Oosterwierum een speciaal Leeuwarder biertsje gemaakt dat populair was bij de marskramers. Het speciaalbier wordt op 22 september gepresenteerd.

Lopend vanuit Duitsland

De meeste arbeiders kwamen tussen mei en juni Friesland binnen, via Weststellingwerf, Achtkarspelen of Opsterland. Eind juli gingen de meesten weer huiswaarts, al bleven er soms ook Duitsers plakken.
Van de paden zijn nu twee wandelroutes gemaakt: een door Leeuwarden van Historisch Centrum Leeuwarden en een van Groningen naar Leeuwarden van Stichting Hannekemaaierspaden. De eerste gaat bij voormalige winkels van 'lapkepoepen' lang en de tweede volgt een oud reistraject van de maaiers. Van deze laatste route wordt ook een boek gemaakt.
Tot en met 9 augustus is in Tresoar bovendien de tentoonstelling 'Onderweg - De reis van het linnen' te zien, waar de geschiedenis van de 'lapkepoepen' ook te zien is.