FryslânDOK: over de Sámi, het enige natuurvolk van Europa

In deel 2 van 'De grinzen fan Europa' kijkt FryslânDOK op de eeuwenoude Sámi-wintermarkt in Jokkmokk, net boven de poolcirkel. De Sámi zijn maar met vijftigduizend mensen. Ze hebben veel moeite om de eigen wijze van leven, die samenhangt met het rendierhouden, overeind te houden.
Rendierhouder Michael Kuhmunen en zijn zoon © Omrop Fryslân
Eén van de grootste problemen is dat het beschikbare land voor de rendierhouderij steeds verder versnipperd wordt, vertelt voorzitter Michael Kuhmunen van de Sirges Sameby.
In deze grootste voor rendierhouderij beschikbare regio hebben de Sámi te maken met spoorlijnen, mijnbouw, autowegen en andere menselijke activiteiten die de ruimte voor de Sámi beperken. Bezit van land is volledig in strijd met de Sámi-filosofie. "Wij vinden dat je alleen kan bezitten, wat je mee kan nemen. Land kun je niet bezitten, bomen ook niet. Je kunt het alleen gebruiken en goed achterlaten, zodat je later nog eens kunt komen."
Helaas voor de Sámi dachten de Zweedse kolonisten en de mijnbouwers daar anders over. Zij namen stukken land in bezig dat 'van niemand' was. Zo werd de beschikbare ruimte voor de Sámi steeds verder beperkt.
Klimaatdemonstratie in Jokkmokk bij een temperatuur van 19 graden onder nul © Omrop Fryslân
De familie Sunna in het Turnedal heeft het wel heel slecht getroffen. Vanwege een geschil met de Zweedse overheid in de jaren '70 werd hun rendierhouderij illegaal verklaard met honderden geldboetes en tientallen rechtszaken tot gevolg. De rendierhouderij is er nog, maar recht om rendieren te houden hebben Anders en zijn kinderen niet meer en dat doet pijn.

Protestkunst

Anders Sunne uit zich, niet zonder succes in een vorm van protestkunst die door heel Scandinavië gaat. In cultureel opzicht lijken de Sámi het goed te doen met veel muziek, kunst, mode en ook films in het Sámi. Maar de steun en de erkenning voor de Sámi in Zweden blijft beperkt tot zaken als cultuur en onderwijs, want over het land waar ze al eeuwenlang verblijven, hebben ze niet veel te zeggen.
De laatste jaren neemt de strijdlust bij de Sámi weer toe. Dat komt door nieuwe mijnbouwplannen, maar met name door de gevolgen van de klimaatverandering, die ook bij de Poolcirkel goed te merken is. "De winters zijn de laatste jaren o zo wisselvallig", zegt rendierhouder Kuhmunen. "In de herfst wisselen strenge vorst en dooi elkaar af. Je krijgt dan een ijslaag over de bodem, waardoor de rendieren geen eten meer vinden. Dat heeft mij al veel dieren gekost."

Klimaatdemonstratie

Zodoende is er dit jaar voor het eerst een klimaatdemonstratie op de Sámi-wintermarkt bij een temperatuur van -19. Kuhmunen demonstreert zelf niet, maar hij vindt het bijzonder mooi dat de Saminuorra, de Sámi-jongeren, de motor is achter het protest.
Sámi protestkunst van Anders Sunna © Omrop Fryslân
De Europese Unie en Burssel zijn voor de meeste Sámi ver weg. En bovendien: als het je al niet lukt om de eigen belangen te behartigen in Stockholm, wat heb je dan in Brussel te zoeken?
De ervaringen met de Europese Unie zijn niet al te positief. Roofdieren die de rendieren aanvallen worden beschermd, maar de rendieren niet. Europese subsidie gaat vaak naar infrastructuur en regelmatig naar projecten waar de Sámi niet op zitten te wachten.

Talen van de natuurvolken

Maar aan de andere kant: 2019 is het jaar van de indigenous languages, de talen van de natuurvolken. De Europese Unie en ook Zweden hebben regelmatig de mond vol over het beschermen van indianen in Zuid-Amerika, maar hoe past Europa op het enige natuurvolk dat het continent heeft?
De Sámi laten zich in de strijd adviseren door professor burgerlijke ongehoorzaamheid Stellan Vinthagen, die eerder ook de native Americans geadviseerd heeft bij Standing Rock. Hij ziet kansen voor de Sámi als het hun lukt om meer samen te werken met andere groepen die op willen komen voor biologische diversiteit en een duurzame maatschappij.
Dit programma is op zaterdag- en zondagmiddag te bekijken op NPO2 en op zondag vanaf 17.00 uur elk uur bij Omrop Fryslân TV.