"Toezicht op scholen, ziekenhuizen en sociale instellingen kan veel beter"

Pieter de Kroon, Avelien Haan en Piet Fortuin zeggen dat een raad van toezicht te vaak uit dezelfde soort mensen bestaat. Mensen die, volgens hen, niet genoeg betrokken zijn bij de instelling waarop ze toezicht houden. Mensen die te veel in hun eigen wereld zitten.

Er zou een industrie van professionele toezichthouders ontstaan. In de praktijk is het namelijk zo goed als onmogelijk om in een raad van toezicht te komen, als je geen connecties in die wereld hebt.

De afgelopen weken hebben de media melding gemaakt van ziekenhuizen die failliet werden verklaard, onderwijsinstellingen met problemen en andere bedrijven met ruziënde bestuursleden en raden van toezicht. Reden genoeg voor het discussie- en achtergrondprogramma Buro de Vries om eens te kijken het precies zit met het toezicht.

De deskundigen zeggen dat marktwerking van grote invloed is op de manier van besturen. Bij een toezichthouder moet de maatschappelijke functie van een instelling voorop staan. Een voorbeeld daarvan zijn de ziekenhuizen in de Noordoostpolder, die failliet werden verklaard. Volgens Fortuin is dat een gevolg van privatisering.

De toezichthouders zouden een moreel kompas moeten hebben. Ze zouden moeten weten waar ze voor zijn. Volgens Haan is dat wat bij privatisering misgaat. Bestuurders en commissarissen verliezen vaak uit het oog wat de organisatie voor de gemeenschap betekent.

Haan vindt dat raden van toezicht te vaak op het informele contact met een bestuurder of directeur blijven zitten. Ze stellen moeilijke beslissingen uit. Raden van toezicht zouden de formele zeggenschap die ze hebben vaker moeten gebruiken, volgens Haan. Volgens Fortuin is het vaak zo dat het eerst moet misgaan, voordat zo'n cultuur echt verandert.

Wie lid is van een raad van toezicht zou volgens de deskundigen actief moeten proberen te achterhalen wat er allemaal binnen zo'n organisatie speelt. Volgens Haan gebeurt dat steeds vaker, maar nog steeds te weinig.

De Kroon vindt dat er te weinig naar de mensen in de bedrijven wordt gekeken. Dat er te weinig contact is met de werkvloer. Fortuin vindt daarentegen dat je niet op individueel niveau met de mensen in gesprek moet gaan. Hij ziet liever dat een raad van toezicht met bijvoorbeeld de ondernemingsraad om tafel gaat.

Fortuin maakt zich zorgen over het grote aantal professionele toezichthouders. Hij krijgt de kriebels van dit fenomeen. "Er is bijna een industrie van professionele toezichthouders ontstaan. Toezichthouders die vijf dagen per week niets anders doen dan wat hun naam impliceert. Dat is slim. Heel slim."

In de praktijk is het bijna onmogelijk om in de raad van toezicht te komen, als je geen connecties in die wereld hebt. Dat is volgens de deskundigen niet goed. Haan ziet wel een verandering, maar die gaat langzaam. Het 'old boys network' is moeilijk te doorbreken, zegt ze. Haan wil dat raden van toezicht diverser worden.

Fortuin heeft als voorzitter van een vakbond ervaring met een raad van toezicht. Het CNV heeft ervoor gezorgd dat de raad uit mensen uit verschillende bevolkingslagen bestaat, vertelt hij. Volgens Fortuin zijn dat ook geen professionele toezichthouders.

De Kroon is wel professioneel toezichthouder, maar hij is principieel. Bij Caparis was hij lid van de raad van commissarissen, maar hij trad af als lid, toen hij wilde dat het bedrijf de hoge bonussen en gouden handdrukken zou afschaffen. De andere commissarissen waren het niet met zijn plannen eens en de discussie laaide op. De plannen werden uitgevoerd, de bonussen werden afgeschaft. Maar De Kroon verloor zijn baan.

De Kroon vindt dat er een sollicitatiecommissie moet zijn voor nieuwe toezichthouders. Hij zegt dat het moreel kompas te vaak ontbreekt bij commissarissen en toezichthouders.

De drie deskundigen hopen dat ze, door dit onderwerp steeds opnieuw onder de aandacht te brengen, een kanteling teweeg kunnen brengen.