Vertaler Peter Sijbenga over Matthäus Passion in het Fries

Het is een unicum voor het Noord Nederlands Orkest de komende dagen. Het orkest brengt in het kader van Culturele Hoofdstad 2018 de Matthäus Passion in het Fries. Dat is bijzonder, omdat het origineel van Johann Sebastian Bach in de regel in het Duits wordt uitgevoerd. De Matthäus Passion vertelt het lijdensverhaal van Jezus. Zes uitvoeringen staan op het programma, de eerste is donderdag in De Harmonie in Leeuwarden. De Friese vertaling is gemaakt door componist en tekstschrijver Peter Sijbenga uit Reduzum.
Een Friese uitvoering van de Matthäus Passion is uniek. Hoe zijn jullie op dit idee gekomen?
"Het NNO is naar aanleiding van Leeuwarden Culturele Hoofdstad op het idee gekomen dat het mooi was in 2018 een Friestalige Matthäus Passion aan Leeuwarden aan te bieden. Mede omdat het NNO voor een deel uit het Fries Orkest is ontstaan. Het NNO heeft voor een groot deel zijn wortels in Fryslân. Natuurlijk had het NNO de originele Duitstalige versie al heel lang op het programma staan."
Waarom is het belangrijk dat de Matthäus Passion in het Fries wordt opgevoerd?
"Belangrijk is een term die ik hier niet zou gebruiken. Maar ik vind het wel mooi dat er van een werk dat tot het collectieve hart van de westerse cultuur behoort, een goede Friese vertaling is. Het is bijna de echo van het Europese cultuurerfgoed in het Fries. In Fryslân ligt altijd de nadruk op nieuw werk. Maar het zou ook goed zijn voor 'de Friese footprint' al zoveel als mogelijke werken die van belang zijn, ook in het Fries verschijnen. Het zou mee kunnen helpen aan het bewustzijn van 'Wat willen we met de taal'."
Als wij kijken naar de originele Duitse tekst, was het dan moeilijk om die te vertalen naar het Fries? Ben je er een tijdje mee bezig geweest?
"Ik heb er een jaar aan gewerkt. Het is met vertalen zo: je moet gewoon een taalgebied in gaan. Ik ben bij het vertalen niet veel opvallende zaken tegen gekomen, want je hebt je gewoon te houden aan het libretto. Als je dat begint te lezen, kom je vanzelf veel dingen tegen die je wel kent van het evangelie. Wat dit wel speciaal maakt, is dat je bent gebonden aan noten. Het is belangrijk dat de woorden precies op de noten blijven staan, ook in de vertaling. Ik had de opdracht zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven."
"Het beroemde 'Erbarme Dich' kun je vertalen met 'erbarmje jo', maar ook met 'ûntfermje jo'. Ik vind 'ûntfermje' mooier dan 'erbarmje', maar heb bij de vierde versie van de vertaling toch maar besloten om voor 'erbarmje' te kiezen. Dan blijf ik zo dicht mogelijk bij de klank van het origineel.
De Matthäus Passion vertelt met woorden en muziek het lijdensverhaal van Jezus. Denk je dat die boodschap in het Fries met hetzelfde gevoel op de toeschouwers overkomt?
"Ja. Het verhaal blijft hetzelfde en ik denk dat de klank van het Fries een vergelijkbare kracht heeft."
Er staan vanaf donderdag zes uitvoeringen op het programma. Hoe ga je dat beleven?
"Ik zal wel wat zenuwachtig zijn, omdat ik er niet meer aan kan doen. Als ik bijvoorbeeld meespeel met Tryater, dan ben ik er zelf bij op het podium. Kun je meesturen en heb je interactie met de collega's. Maar ik zit niet met het zweet in de handen te kijken naar de Friese uitvoering van de Matthäus Passion. Ik heb er mooi aan kunnen werken en ben goed begeleid door het NNO."
Smaakt het naar meer?
"Ik ben in het verleden ooit begonnen met klassikale muziek. Wat dat betreft is dit een soort thuiskomen. Maar aan de andere kant ben ik ook een soort 'bal in een flipperkast'. Al een paar decennia lang stuiter ik van het een naar het ander. Ik heb er vertrouwen in dat er wel weer wat nieuws komt. Het is niet zo dat ik naar aanleiding hiervan links en rechts begin te wapperen met 'Sijbenga, voor al uw vertalingen.'"
Waar ligt je hart nu echt, bij de Matthäus Passion of bij je band It Dockumer Lokaeltsje?
"Bij allebei, alhoewel It Dockumer Lokaeltsje wel mijn eigen ding is. Voor mij is er geen verschil tussen die twee. In de klassieke wereld ligt alles heel erg vast. In de popmuziek moet je het doen met de beperkingen die je hebt. Dat is wel een verschil. Maar voor de rest ben je bezig met het maken. Zelfs wanneer je Bach uitvoert, ben je aan het herscheppen. Elke goede zanger zal zeggen: ik zal het zingen al is het de eerste keer dat wordt uitgevoerd. Daarin is het allemaal muziek, of het nu een schel klinkende gitaar van Sytze van Essen of een diepe bas van Jezus Christus is."
Van de Friese versie van de Matthäus Passion worden opnamen gemaakt die zaterdag 31 maart (18.00 tot ongeveer 21.10 uur) te horen zijn op Omrop Fryslân Radio. Ook is hierover een documentaire te zien bij Fryslân DOK over het totstandkomen, dit programma is Paaszondag 1 april te bekijken bij Omrop Fryslân Televisie.
De Friese Matthäus Passion is onderdeel van 'Lân fan taal', een project van Culturele Hoofdstad 2018.