VIDEO: Bewijsstukken proces Mata Hari te zien
Een van de hoogtepunten van de grote tentoonstelling die in het Fries Museum in oktober opent over Mata Hari, zijn de bewijsstukken die de rechters overtuigd hebben dat Mata Hari wel degelijk een spion was. Het gaat om vier telegrammen die vanuit Spanje naar de opdrachtgevers in Duitsland werden gestuurd. De telegrammen vertellen over haar spionagewerk, maar zijn onderschept door de Franse spionagedienst.
De stukken zijn nog nooit in het openbaar te zien geweest en werden woensdag voor het eerst getoond aan een select gezelschap in het militaire archief van Vincennes.
Technisch gezien wel. En de Franse militaire rechtbank stelde in 1917 ook niet veel vraagtekens bij de telegrammen, maar veroordeelde Mata Hari tot de doodstraf. Op 15 oktober 1917 werd ze doodgeschoten, de vrouw die haar leven begon als middenstandsdochter Margaretha Zelle in Leeuwarden, Europa veroverde als exotisch danseres, het bed deelde met tientallen hoge officieren en invloedrijke mannen, maar uiteindelijk 'caught in the game' raakte.
Er zijn echter wel aanwijzingen dat Mata Hari erin is gesluisd. Zo zijn de telegrammen verstuurd in een codering waar de Duitsers van wisten dat Frankrijk die eenvoudig kon ontcijferen. Alleen de Franse transcripties zijn bewaard gebleven. Dat zou kunnen betekenen dat er opzet in het spel was.
Onder andere de Franse publicist Jean-Pierre Turbergue en de Engelse historicus Julie Wheelwright. Beiden doen al decennia onderzoek naar de zaak en hebben alle archiefstukken doorgewroet. Met gastconservator Yves Rocourt en een tiental andere experts en journalisten bekeken en besproken zijn woensdag de stukken.
Ja, dat hebben we lange tijd gedacht. Maar in 2008 heeft de Franse overheid een wet aangenomen die de termijn heeft teruggebracht naar 75 jaar. Dat was ons in Fryslân ontgaan, en daarom hebben we feitelijk onnodig lang gewacht.
Nee. Sterker: het mysterie wordt een belangrijke pijler onder de expositie die halverwege oktober zal openen en waar het Fries Museum hoge verwachtingen van heeft - vergelijkbaar met het grote succes van de Alma Tadema-tentoonstelling van 2016.
Maar Mata Hari heeft zelf geen grote schilderijen of kunstwerken gemaakt. We moeten het doen met objecten zoals de genoemde telegrammen, andere archiefstukken (liefst 63 verslagen, artikelen en processtukken uit Vincennes), persoonlijke parafernalia en brieven.
Om de tentoonstelling toch voor een breed publiek aansprekend te maken, zet het Fries Museum vol in op het mysterie Mata Hari. Publiek zal meegenomen worden in de facinatie voor de mythe. Margaretha fantaseerde van alles bij elkaar om van zichzelf een legende te maken, maar ze was ook een vrouw die flink aangedaan was door haar man die haar mishandelde, door het verdriet omdat ze haar dochtertje niet kon zien en haar zoontje vroeg had verloren. Ze had het moeilijk om als gescheiden vrouw aan de kost te komen, twijfelde ook lang of ze in Parijs wel het leven aan de andere kant van de eerbaarheid wilde leiden, maar toen ze die keuze gemaakt had, ging ze daar ook vol voor. De gevaren namen ze voor lief.
Bezoekers zullen al deze gevoelens meebeleven, en daarna zullen ze ook hun eigen leven in overweging nemen. Het museum is er al zeker van dat Mata Hari uiteindelijk iedereen zal aanspreken.
