Van kibboetsbewoner tot tuinman van de kampcommandant: het ferhaal van Hans Martin Cohn

Hans Martin Cohn als boerenknecht © Fries Film & Audio Archief
Nadat kibboetsbewoner Hans Martin Cohn naar Westerbork is gebracht, wordt hij de tuinman van kampcommandant Albert Gemmeker. Het verhaal van Hans wordt verteld door de twee zusjes Betty en Gré van der Valk uit Franeker, in deel 2 van de FryslânDOK-serie 'Kibboets op 'e klaai'.
FryslânDOK Kibboets op 'e klaai, diel 2: Anjers foar de kampkommandant
Zaterdag 19 november NPO2 15.30 uur (herhaling zondag 15.53 uur, dus later dan gewoonlijk)
Zondag 20 november Omrop Fryslân, vanaf 17.00 uur ieder uur.
(Deel 1 van Kibboets op 'e klaai was op 12 en 13 november op TV, deel 3 zal te zien zijn op 26 en 27 november)
FryslânDOK wordt Nederlands ondertiteld.
Bewoners van de kibboets in Franeker © Fries Film & Audio Archief
Als in 1940 de oorlog uitbreekt, verandert er eerst weinig op de kibboets in Franeker. De Joodse jongeren die een landbouwopleiding krijgen bij Friese boeren in de omgeving, melken de koeien en halen de oogst van het land.
Maar het net sluit zich langzaam om de Joodse landbouwschool, gevestigd in een oud stationsgebouw. Franeker telt veel NSB'ers, die heulen met de Duitse bezetter. Zelfs op het stadhuis en in het plaatselijke politiekorps krijgt de NSB steeds meer invloed.
Betty en Gré van der Valk © Fries Film & Audio Archief
Op 3 novimber 1941 overvallen de Duitsers met hulp van de Franeker politie de kibboets. De bewoners worden gearresteerd en overgebracht naar kamp Westerbork.
Voor de familie Van der Valk uit Franeker is het een grote slag. De twee zusjes Betty en Gré zijn gehecht geraakt aan Hans Martin Cohn, die als kibboetsbewoner vaak bij hen over de vloer kwam. De familie probeert contact met Hans te houden en schrijft brieven naar Westerbork.
Tekening gemaakt door Hans Martin Cohn © Fries Film & Audio Archief
Na de oorlog wordt er een doos bij de familie Van der Valk gebracht, die gevuld is met tekeningen en brieven van Hans. En met de boodschap dat hij de doos binnenkort zal ophalen. Maar er komt geen teken van leven, jarenlang niet.
Tot begin van dit jaar. FryslânDOK reist naar kamp Westerbork en Israël om te achterhalen wat er is gebeurd. In Israël wonen de kinderen van Hans Martin Cohn: Irit en Yaron.
Betty en Gré weten nog dat Hans Martin Cohn in hun kindertijd vaak bij hen thuiskwam. De doos met brieven en tekeningen is altijd op zolder blijven staan, omdat er nooit iemand kwam om ze op te halen.
Arjo Hillebrand, Historich Centrum Franeker
In de documentaire lezen Betty en Gré hun eigen geschiedenis terug in de brieven van Hans en de familie. De brieven en tekeningen worden tentoongesteld in het Historisch Centrum Franeker.
Betty en Gré van der Valk nu © Gerko Jonker
Kibboets op 'e klaai is een driedelige documentaireserie over de Joodse landbouwschool, die in de jaren dertig van de vorige eeuw in Franeker stond.
Meer dan negentig Joodse jongeren werden op die kibboets klaargestoomd voor emigratie naar Palestina, om daar boer te worden en te werken aan een 'nationaal huis voor het Joodse volk'.
Twee kibboetsbewoonsters aan het werk in de kwekerij © Fries Film & Audio Archief
Als Syds Wiersma van het Fries Film & Audio Archief twee oude filmpjes vindt met beelden van de jongeren in de kibboets, gaat hij op onderzoek uit. Wat is er gebeurd met de bewoners, hoeveel van hen hebben de oorlog overleefd? Zijn er nog familieleden en nabestaanden die het verhaal verder kunnen vertellen?
Wiersma gaat naar Westerbork, Israël, Amsterdam, en in het vroegere concentratiekamp Bergen-Belsen.
Syds Wiersma in Westerbork © Gerko Jonker