Fryske Boekewike: Heeft de Friese literatuur de spotlights nodig?

Liefhebbers van het Friese boek verzamelden zich op 28 oktober in zalencentrum Hof van de Koning in Heerenveen. Daar werd met het Boekenfeest de Fryske Boekewike afgetrapt. Het grote moment was de presentatie van De oarloch fan Jan Snip, het boekenweekgeschenk van auteur Ferdinand de Jong. Een ieder die tot en met 6 november voor 15 euro aan boeken koopt, krijgt het exemplaar gratis mee naar huis.

Doel van het evenement is de Friese literatuur verder omhoog te stuwen. 'Verder', want het heeft de weg omhoog gevonden, zegt Ernst Bruinsma, uitgever bij Afûk.

Nog meer dan anders is het in deze week belangrijk om de Friese literatuur positief te behandelen, stelt hij. "Het draait allemaal om het leesplezier." En dat is voldoende aanwezig, zegt Bruinsma. Nog nooit werden er bij Afûk zoveel Friese boeken besteld als vorig jaar.

"En dan met name via de webwinkel. In vergelijking met eerdere jaren is er veel belangstelling. Dus we hoeven niet langer te blijven hangen in het idee dat de literatuur hier langzaam verdwijnt. Ja, er waren en zijn wat uitdagingen. Maar als de eerste tekenen niet bedriegen, draaien we ook nu weer een goed jaar."

Welke redenen daaraan ten grondslag liggen, vindt Bruinsma lastig te zeggen. Maar na even prakkiseren: "In de coronatijd zagen we de Friese boekenverkoop stijgen. Dat hebben we blijkbaar vast weten te houden. Maar dat gaat niet vanzelf. Je moet er tegenwoordig veel moeite voor doen als uitgever en boekenzaak."

Ook de scholen spelen hierin een belangrijke rol. Dit is de plek waar kinderen al dan niet met de Friese taal en boeken in aanraking komen. Bruinsma zegt dat op het basisonderwijs al jaren goed les wordt gegeven. Onder meer de nieuwe digitale leermethoden, zoals Spoar 8, zorgen ervoor dat het Fries in de lift zit.

De Kinderboekenambassadeur, sinds kort in de persoon van Tialda Hoogeveen, laat kinderen kennismaken met boeken. In de meegenomen 'lêskoffer' zitten tien Friese kinderboeken die de scholieren open kunnen slaan. Daarnaast leest de ambassadeur voor en geeft hij of zij gastlessen en workshops.

"Het bereiken van nieuwe lezers is een ding. Het vasthouden is lastiger, want je raakt ze vaak kwijt. Meestal zie je dat de interesse wegebt en pas weer terugkomt als deze groep zelf kinderen krijgt. Dan kopen ze weer Friese boeken."

Achteroverleunen is daarom geen optie voor de Afûk. Ook omdat de ontlezing toeneemt. Zowel landelijk als in Fryslân. "Zo neemt het risico op een Friese taalachterstand natuurlijk ook toe. Ondanks dat het beter gaat met de boekverkoop, is wat wij doen noodzakelijk."

Ronnie Terpstra, van boekhandel Van der Velde in Leeuwarden, is dan ook blij met Afûk. "Het is een energieke organisatie. De spil in het wiel", noemt hij het. "Zelf bekleden we natuurlijk een heel andere rol. Als boekhandel zijn we commercieel."

Bij Van der Velde is een aantal schrijvers dat prima verkoopt. "Zoals Durk van der Ploeg en Trinus Riemersma. Laatstgenoemde is echter niet meer onder ons, en Van der Ploeg is inmiddels in de negentig. Dat geeft wel wat aan."

Boeken over Friezen of Fryslân, geschreven in het Nederlands, zijn populairder. De Friezen, De Hemelbouwer, en De vrouw die Friesland redde zijn daar voorbeelden van. Daar worden volgens Terpstra zo'n 20.000 van verkocht.

Daar steken de Friestalige boeken enigszins schril bij af. Die schommelen tussen de 500 en 1.000. Terpstra weet dat de jeugd minder leest. Al worden Engelstalige boeken onder hen wel goed verkocht. "Er is dus wel leesbereidheid, maar de 'memmetaal' vormt voor velen een aardige hobbel."

"Bij ons blijft deze verkoop op een stabiel niveau. Het aanbod is een stuk kleiner, maar de vraag ook. Daar verandert weinig in", zegt Terpstra, die eraan toevoegt dat het zelfs meer zou lonen om de gehele ruimte in te richten met Nederlandstalige boeken. Daar komt echter niks van in.

"Boekhandels zijn een spiegel van de maatschappij. En daar staan wij vol in. Fryslân is daar een belangrijk onderdeel van en hoort hier daarom een plek te houden. Of deze boeken zich nu terugbetalen of niet."

Lucratief is het dus niet, in de pen klimmen voor Friese boeken. "Maar", zegt Ernst Bruinsma, "bij sommige mensen is het schrijven onderdeel van hun wezen. Het is mooi dat zij er daarom vol voor gaan. En gelukkig kunnen schrijvers subsidie aanvragen en genereren ze inkomsten met optredens en mogelijke prijzen."

Bruinsma vertelt dat de Afûk jaarlijks zo'n honderd Friestalige boeken publiceert. Een aantal waar hij tevreden mee is. Wel mogen er naar zijn smaak meer kinderboeken bijkomen. De uitgever noemt Mirjam van Houten en Paul van Dijk als schrijvers die het goed doen in dit genre.

"Hopelijk volgen meer enthousiastelingen hun voorbeeld, want kinderboeken vormen de basis van de literatuur. Bovendien liggen de onderwerpen tegenwoordig voor het oprapen om in een boek te verwerken. Klimaat, oorlog, vluchtelingen, enzovoort."

Bruinsma benadrukt hoe belangrijk lezen is voor de ontwikkeling van je persoonlijkheid. "Door literatuur ontwikkel je je op persoonlijk vlak. Je empathisch vermogen groeit. Daar moeten we op blijven hameren. Daarom is de Fryske Boekewike ook zo belangrijk. We moeten mensen blijven overtuigen om Friese literatuur te lezen. Geef het een kans en loop eens naar de bieb of boekhandel."