Duits volkslied op Schiermonnikoog: "Als je dood bent, is er geen oorlog meer"

In de oorlog zat Joke Folmer in het verzet. Later richtte ze op Schiermonnikoog het 4 mei-comité op. Ze zette zich in voor herdenking en verzoening.

Bij de dodenherdenking worden op Schiermonnikoog de volksliederen gespeeld van alle vliegers die op het eiland begraven zijn. Acht nationaliteiten. Daar zijn ook Duitsers bij.

"Als je eenmaal dood bent, is er geen oorlog meer. We moeten een keer vergeven en vergeten. Nou, vergeten niet, maar vergeven zeker", zegt WybJan Groendijk, die betrokken is bij de herdenking.

Schiermonnikoog was het laatste stukje Nederland dat bevrijd werd van de Duitsers. Tot 11 juni 1945 waren er nog honderden Duitse soldaten op het eiland.

Bij de groep zaten misdadigers van het ergste soort, zei de Schiermonnikoger oorlogskenner Bauke Henstra eerder. "De grootste smeerlappen die in het noorden huisgehouden hebben."

Onder andere de Groninger landwachter Oomke Bouman, en Robert Lehnhoff, die 'De Beul van Groningen' genoemd werd, vluchtten aan het einde van de oorlog naar Schiermonnikoog.

Na de bevrijding op 5 mei hoopten de SS'ers en de SD'ers nog steeds dat er een kans zou komen om van het eiland af Duitsland te bereiken.

Verzetsvrouw Joke Folmer kwam eind jaren zeventig op Schiermonnikoog wonen. De 4-meiherdenking was daar in het slop geraakt, net als op veel andere plaatsen in Nederland.

Er moest wederopgebouwd worden; was het niet genoeg geweest, het altijd maar terugdenken aan de oorlog? En op Schiermonnikoog was de teneur ook: hadden de eilanders wel echt genoeg geleden?

Joke begon te werken aan een nieuw bewustzijn op het eiland. Waren er niet verschillende zeelui van Schiermonnikoog die voor de geallieerden gevochten hadden, op zee gebleven of elders om het leven gekomen?

Een tiental eilanders was omgekomen bij het geallieerde bombardement van 8 januari 1941.

Joke liet gedenksteentjes leggen bij eilander huizen waar Joden in de oorlog hadden gewoond, de zogenaamde 'Stolpersteine'. Ook voor het huis van Rosette Bannet in Zeist, de in Auschwitz vermoorde schoolvriendin van Joke, is eind maart van dit jaar een gedenksteentje geplaatst.

Joke Folmer organiseerde reünies voor geallieerde vliegers en hun familie. Zij bracht hen in contact met de Nederlandse families waar ze ondergedoken hadden gezeten.

Voor de kust van Schiermonnikoog was de jonge Engelse soldaat Kenneth Rutherford neergestort en verdronken. Zestig jaar later werd zijn broer Gordon opgespoord. Hij werd uitgenodigd op het eiland en door Joke ontvangen.

Sinds de jaren tachtig wordt de jaarlijkse herdenking op de Erebegraafplaats Vredenhof door honderden mensen bijgewoond.