Recensie Schindlers List: Vrijheid is alles!

Het eerste 'echte' openluchtspel van dit seizoen Schindlers List is direct een succes. Iepenloftspul Burgum doet je de beroemde film van Steven Spielberg vergeten. En dat is een compliment.
Henk te Biesebeek © Omrop Fryslân
Stel je voor. Je gaat opgetogen naar een openluchtspel. Het kan weer. Maar bij aankomst wordt het publiek door Duitse soldaten op een rij gezet. Bij de entree volgt een strenge registratie. De toeschouwer krijgt een persoonsbewijs compleet met stempel en wordt een band met de Jodenster omgebonden. De bezoekers krijgen iets te drinken uit een emaille mok. Het is duidelijk: het publiek moet zich gevangene voelen. Jood met de Joden in de getto. De vrijheid ontnomen. Dan moet de voorstelling nog beginnen...

Decor

Het toneelbeeld draagt voortreffelijk bij aan de totale sfeerbeleving. De oude melkfabriek is met een paar simpele, maar doeltreffende, ingrepen zo gecreëerd dat het de toeschouwer midden in de getto van Krakau neerzet. Zo nodig in het concentratiekamp zelf.
Jitze Grijpstra als Oskar Schindler © Barbara van Rijn
Regisseur Theo Smedes weet wat hij wil. Ondanks alle coronategenslag heeft hij volgehouden. Schindlers List moest op de planken komen. Helemaal nu, in deze tijd met Oekraïne zo dichtbij. Gelukkig waren de meeste vrijwilligers nog beschikbaar. Toch moet het niet makkelijk zijn geweest om na twee jaar uitstel alles weer op het spoor te krijgen. Bijvoorbeeld om de beoogde hoofdrolspeler in te wisselen voor een ander. In goed overleg, zo heet dat dan, maar natuurlijk ook met frustratie.
Nu is Jitze Grijpstra, die de rol van Oskar Schindler, toegewezen kreeg natuurlijk niet de eerste de beste. Hij kreeg onder andere een Gouden Gurbe voor zijn hoofdrol in het openluchtspel Turks Fruit. De souplesse waarmee hij dit keer de hoofdpersoon op de planken zet, verdient waardering.

Klappen

Het verhaal van Oskar Schindler is met name bekend geworden door de film van Steven Spielberg. Schindler liet Joden uit het concentratiekamp als goedkope arbeidskrachten in zijn fabriek werken. In beginsel leek hij daarmee een gewone oorlogsprofiteur, maar uiteindelijk wist hij meer dan duizend Joden van de dood te redden.
Daarvoor sluit Schindler een discutabele overeenkomst met de SS-Hauptsturmführer van het concentratiekamp Amon Göth. Herman Tichelaar zet die 'barbaar' wel heel realistisch op de planken. Voor Omrop Fryslân vertelde Tichelaar dat hij het karakter van deze man uitgebreid had bestudeerd. Een harde man die er plezier in had om gevangenen te mishandelen. Tichelaar doet dat ook in zijn stuk. Zonder moderatie met zijn medespelers. De klappen en schoppen lijken soms echt pijn te doen....
© Barbara van Rijn
De twee hoofdpersonen zijn aan elkaar gewaard. Zoals dat ook in de werkelijkheid moet zijn geweest. De verschillen, maar ook de overeenkomsten. Mooi is het moment dat op de linkerhelft van het speelveld Oskar Schindler door zijn Joodse arbeiders wordt toegezongen omdat hij jarig is, terwijl tegelijkertijd op de andere helft van het podium Amon Göth probeert zijn dienstmeid te verkrachten.

Klasse

Het publiek wordt stil als Schindler na alle wreedheid en ellende toch opkomt voor de persoon van Göth. Dat is immers ook een mens. En dat een mens onder druk tot heel verkeerde besluiten en daden kan komen. Hoe beduidend mooi Jitze Grijpstra die emotie kan overbrengen. Klasse. Grijpstra heeft eerder laten weten dat hij van toneel graag zijn beroep wil maken. Hij zet met deze rol de deur daartoe wijd open.
© Barbara van Rijn
In het radioprogramma Op & Ut bespreekt verslaggever Henk te Biesebeek alles wat zich in Fryslân afspeelt op cultureel gebied. Zijn recensies verschijnen ook op de website van Omrop Fryslân.
Aan de voorstelling doen bijna zestig spelers mee. Smedes heeft van hen een hecht ensemble gemaakt, dat indruk maakt. Toch is er ook een nadeel aan zoveel mensen. Het neemt soms aardig wat tijd in voordat het podium gevuld is en verder kan worden gespeeld.
Verder loopt de voorstelling als een trein. Bovenal omdat het verhaal klopt. Natuurlijk wordt veel van het oorspronkelijke filmscenario weggelaten. Maar de sprongen in de tijd worden ook dit keer prachtig verbonden door een alwetende verteller: Hilly Harms, 83 jaar oud alweer en nog steeds de grande dame van het Friese toneel.
Als meisje heeft ze de oorlog bewust meegemaakt. De huivering die de herinneringen bij haar nog iedere dag oproepen, weet ze met een voortreffelijke dictie over te brengen op het publiek. Hier wordt geen stukje gespeeld, maar de waarheid gebracht.

Vrijheid

En dan het einde van de voorstelling. Zo aandoenlijk als het fabriekspersoneel na het einde van de oorlog tussen het publiek is gaan zitten, is het lied Jerusalaim gestart. En als vrije mensen de fabriek weer ingaat. Hoe Hilly Harms dan naar voren komt en het publiek voorhoudt dat ze deze avond maar tijdelijke gevangenen waren. "Want vrijheid is geen plek. Vrijheid is alles. En jullie zijn vrij!" Met een uitroepteken.
© Barbara van Rijn
In de try-out die ik bijwoonde verlaat Hilly dan het podium. En laat het publiek achter. Met al haar gedachten. Een prachtig slot zou dat zijn. Maar nee. Een viool speelt dan het thema van de film Schindlers List. Voor een leeg podium, verlicht door een enkele spot. Eigenlijk duurt dat best lang. En het publiek wacht. Waarop. Waarvoor? Om het publiek nog meer de boodschap van de zinloosheid van oorlog te laten doordenken? Om alles naar een nog hoger artistiek niveau te tillen? De voorstelling heeft dat naar mijn idee niet nodig.

Première

Maar een try-out blijft een try-out. Theo Smedes laat weten dat hij voor de première het einde heeft aangepast. "Als Hilly afloopt is het stuk klaar, gaat het 'zaallicht' aan en kan het publiek de tribune verlaten. De violist speelt op het plein achter de tribune het thema."
Mooi dus. De spelers komen niet weer terug op het podium. Dat blijft zo. En toch had ik alle medewerkers graag een dankbaar applaus willen geven. Ze hebben het verdiend!