Provincie en gemeenten staan groene energiecoöperaties in de weg

Steeds meer Friezen richten zelf energiecoöperaties op, maar provinciaal en gemeentelijk beleid staat die ontwikkeling in de weg. Dit blijkt uit onderzoek van het Fries Sociaal Planbureau (FSP) dat dinsdag verschijnt.
© Shutterstock.com (Martin Bergsma)
Energiecoöperaties, bijvoorbeeld rondom een dorpsmolen, wordt het niet makkelijk gemaakt in onze provincie. In zulke coöperaties werken dorpsgenoten samen om groene energie op te wekken en bij de organisatie daarvan komt veel geregel kijken. Het aantal energiecoöperatie in Fryslân blijft groeien.
"Maar ook al groeit dit aantal, de energiecoöperatie blijft een marginale speler op de energiemarkt", stelt Arjen Brander, onderzoeker bij het FSP. Projecten worden maar moeizaam gerealiseerd en daardoor blijft het aandeel energie dat bij coöperaties wordt opgewekt klein.

Voucherregeling schiet tekort

Voor het oprichten van een coöperatie is vaak advies nodig van experts op organisatorisch, juridisch en financieel gebied. Dus is er geld nodig om voor de oprichting onderzoek te doen en het proces te ondersteunen, maar de bestaande Voucherregeling Energiecoöperaties is vaak niet toereikend voor het hele proces.
Vooral als projecten iets groter of ingewikkelder zijn, komt er uit deze regeling niet genoeg geld om een coöperatie van de grond te krijgen. Ook als een coöperatie al opgericht is, en een project wil realiseren komt er uit de voucherregeling vaak niet genoeg geld.
© Shutterstock.com (Panumas Yanuthai)
Uit de regeling kan een energiecoöperatie 5000 euro krijgen. Maar dat is soms gauw op. "Als je bijvoorbeeld moet laten uitzoeken of een dak sterk genoeg is om zonnepanelen te dragen, ben je al gauw 600 euro kwijt", vertelt Beau Warbroek, die als zelfstandig onderzoeker betrokken is bij het onderzoek.

Tijd en geld raken op

"En als het dak dan niet geschikt blijkt, moet je op zoek naar een ander dak. Zo'n zoektocht alleen al kost veel tijd en geld. Als je dan ook nog langs een notaris moet, of ondersteuning nodig hebt bij een financieringsaanvraag, kan dat geld snel op zijn."
Tot voor kort was er in Fryslân de Energiewerkplaats waar initiatiefnemers met al hun vragen en behoefte aan advies terecht konden. Die bestaat niet meer en de voucherregeling kwam daarvoor in de plaats.
Het beleid hierop staat vaak nog in de kinderschoenen en is erg ad hoc.
Arjen Brander (FSP) over de rol van gemeenten
Vooral in kleine gemeenten blijkt het lastig om poot aan de grond te krijgen voor inwoners die graag een energiecoöperatie willen oprichten. In zulke gemeenten ontbreekt het vaak aan genoeg medewerkers die initiatiefnemers kunnen ondersteunen en aan een duidelijke visie op deze nieuwe vorm van energie opwekken. Gemeenten zijn het vaak niet gewend om met andere partijen te werken dan met projectontwikkelaars die via een aanbesteding werken.
De gemeenten hebben juist een enorm belangrijke rol omdat zij het dichtst bij hun inwoners staan. "Maar het beleid hierop staat vaak nog in de kinderschoenen en is erg ad hoc", zo stelt Brander van het FSP.
Archieffoto © Energiek Goutum
Ook ruimtelijk beleid staat energiecoöperaties in de weg. In de Provincie Fryslân is het beleid dat er geen nieuwe windmolens op land bij mogen komen, en hiermee wordt het oprichten van een windcoöperatie in een dorp onmogelijk gemaakt. Ook het eventueel vervangen van een oud exemplaar voor een nieuw, hoger model is hierdoor niet mogelijk. In andere provincies, zoals in Zeeland en Limburg, is het aandeel windenergie van coöperaties daardoor veel groter dan bij ons.

Draagvlak

En dat terwijl uit eerder onderzoek van het FSP blijkt dat er juist wél draagvlak is voor de energietransitie als inwoners zelf mee kunnen doen. Uit dat onderzoek kwam naar voren dat zeggenschap over en eigendom van de energieproductie heel belangrijk is voor Friezen.
Archieffoto © Energie Werkgroep Duurzaam Heeg
Grote bedrijven die energie opwekken in Fryslân brengen wel de lasten zoals horizonvervuiling en andere veranderingen in het landschap met zich mee, maar nemen de lusten, zoals opbrengsten, voor zichzelf. Volgens het FSP is dit funest voor de acceptatie van de energietransitie.

Van 6 naar 73

Een goede oplossing voor dit probleem is dus de energiecoöperatie. Hierin zijn burgers zelf betrokken en verantwoordelijk en kunnen zij zelf de keus maken wat er met de opbrengsten van hun molen of zonnepanelen gebeurt. Die opbrengsten worden bijvoorbeeld gebruikt om de leefbaarheid in een dorp goed te houden. Zo worden er met de winsten sportverenigingen betaald of een kerk gerestaureerd.
In de afgelopen jaren groeide het aantal coöperaties in Fryslân van 6 naar 73. De groei van het aantal coöperaties lijkt ondanks de moeilijkheden groot, maar de hoeveelheid energie die ze kunnen opwekken blijft klein. Warbroek; "De bestaande coöperaties hebben moeite om projecten van de grond te krijgen en te groeien, onder andere door het wegvallen van de Energiewerkplaats."
Hoeveel ruimte hebben energiecoöperaties?

In gesprek met Energiewerkplaats en onderzoeker

Gedeputeerde Sietske Poepjes liet eerder al aan het Friesch Dagblad weten dat het schrappen van de subsidie aan de Energiewerkplaats heroverwogen moet worden. Poepjes geeft aan in gesprek te willen met de Energiewerkplaats en onderzoeker Warbroek. Juist bij de energietransitie moet de burger betrokken kunnen worden en demotiverend beleid moet daarom tegen het licht worden gehouden.