Speciaal arrest online over moedige rechters in Tweede Wereldoorlog

Op deze dag van de Dodenherdenking geeft de rechtspraak speciaal aandacht aan drie raadsheren van het gerechtshof in Leeuwarden. In februari 1943 voorkwamen ze gedrieën dat een man naar het beruchte Kamp Erika in Ommen werd gestuurd. Dat deden ze met het Leeuwarder arrest. Die tekst is nu opgenomen in het uitsprakenregister van de rechtspraak.
© www.rechtspraak.nl
De zaak ging om diefstal. De raadsheren Viehoff, Wedeven en Heymeijer moesten beslissen over het lot van een man die 1.500 gulden van de schoonfamilie had gestolen. De rechtbank veroordeelde de man eerder tot negen maanden celstraf. Als de raadsheren dat zouden overnemen, moest de man naar Kamp Erika in Ommen. Gevangenen werden daar afgebeuld, uitgehongerd en afgeranseld. Daarom veroordeelden ze hem tot de tijd die hij in voorarrest zat. Ze hebben 'om des gewetens wille' geen hogere straf opgelegd. In de Tweede Wereldoorlog zijn weinig verzetsdaden gedaan in de rechtspraak, dit is er wel één van.

Beroep op het geweten

Herman Hermans is oud-vice-president van onder andere het Leeuwarder gerechtshof. Hij heeft het boek 'Om des gewetens wille' geschreven over dit Leeuwarder arrest. Hij vertelt dat het arrest hem nog altijd iets doet. "De zaak was van zichzelf niet bepaald groots en meeslepend, maar het gaat natuurlijk om de moed van deze raadsheren om niet alleen hun geweten mee te laten wegen in hun beslissing, maar ook om dat uitdrukkelijk te verwoorden. Overigens zonder daarbij van de wet af te wijken."
"Een bijzonder dappere beslissing, met persoonlijke gevolgen: de raadsheren Viehoff en Wedeven worden door de Duitsers ontslagen en duiken onder. Heymeijer was slechts raadsheer-plaatsvervanger. Mogelijk vonden de Duitsers hem om die reden niet belangrijk genoeg om te ontslaan. Daardoor kwam hij in een moeilijke positie. Mensen zouden kunnen denken dat hij met de Duitsers onder één hoedje speelde. Hij heeft toen zelf om ontslag verzocht, maar dat werd niet aanvaard. Later is ook hij ondergedoken."
Hoe gewetensvol ben je zelf als rechter?
Herman Hermans
Ook nu heeft de uitspraak nog betekenis vindt Hermans. "Ik denk bijvoorbeeld aan de toeslagenaffaire. In hoeverre neem je dan als rechter de ruimte om naar je geweten te luisteren, ook als de wet die ruimte niet lijkt te bieden? Kortom: hoe gewetensvol ben je zelf als rechter?"

Symbolisch

Het opnemen van de uitspraak in het online register is vooral symbolisch. Het arrest was as eerbetoon al in 1951 gepubliceerd in de Nederlandse Jurisprudentie. "Maar het is goed dat de uitspraak nu gemakkelijker te vinden is. Dat helpt om dit belangrijke arrest in ons collectieve geheugen te houden."
Herman Hermans