Suzan Kuypers blikt terug op jeugd met dominante Turkse vader

In het boek 'De Atlas van Overal' blikt Deniz Kuypers terug op hun jeugd in Hengelo met een Nederlandse moeder en een autoritaire Turkse vader. Naast zijn gezin in Nederland heeft hij ook nog vrouw en kinderen in Turkije. Regelmatig reist hij tussen beide werelden heen en weer. Nergens voelt hij zich echt thuis. In het gezin in Nederland bestaat veel verbaal en fysiek geweld.

Als Deniz 20 jaar oud is, vertrekt hij naar Amerika om vervolgens jarenlang geen contact meer te hebben met zijn familie. Toch kan hij zijn bijzondere familiegeschiedenis niet langer ontkennen als hij zelf kinderen krijgt. Wat is thuis? Kun je je thuis voelen in een nieuw land? Is dit gevoel hetzelfde als wat zijn eigen vader voelde toen hij uit Turkije naar Nederland kwam?

Wanneer Deniz het contact met zijn zus Suzan weer oppakt, worden ze close en spreken ze veel over hun bijzondere jeugd. Het is de basis voor zijn roman waarin Suzan een belangrijke rol speelt als zijn klankbord.

Voor Suzan die al jaren met haar Friese vrouw in Leeuwarden woont, is het nog altijd moeilijk om over haar jeugd te praten. "Als kind besef je niet dat je in een onveilige situatie opgroeit, maar naarmate je ouder wordt kijk je daar anders naar."

Bijvoorbeeld dat haar vader haar op een avond bijna wurgt, als ze te laat thuiskomt. "Het is onbegrijpelijk dat een vader zijn kind zoiets aandoet. Helemaal nu ik zelf bijna moeder word, kan ik me dat niet voorstellen."

Suzan kan zich die bewuste avond nog goed herinneren. "Ik was die avond met een vriendin met de auto op pad geweest. Onderweg zijn we verdwaald. Ik ben waarschijnlijk later thuis gekomen dan ik had afgesproken. Ik kreeg niet eens de kans om dat uit te leggen. Mijn vader was woest."

"Het was uiteindelijk mijn broertje die tot actie overging," vertelt Suzan met een kalme stem. Toch is te merken dat het haar twintig jaar later nog veel doet. Over deze traumatische situatie werd daarna thuis niet meer gesproken. "In ons gezin werd niet gepraat. De volgende dag was alles weer normaal." Ze voelt niet de behoefte om het er nu, als volwassen vrouw, ooit nog eens met haar ouders over te hebben. "Ik heb er hele lage verwachtingen bij. De erkenning is er niet bij hen. Ik ben bang dat het beetje band dat ik met hen heb, verloren gaat als we het hier over zullen hebben."

Deniz beschrijft dat hij het naar zijn gevoel nooit goed heeft kunnen doen voor zijn vader. Zijn stem was te hoog, hij liep te vrouwelijk en hij las boeken die zijn vader niet goed genoeg vond, vertelt hij. Hij studeerde Engels, maar je deed er volgens zijn vader pas toe als je dokter of advocaat was.

Suzan studeerde rechten - terwijl ze liever geschiedenis of archeologie had gedaan - en werd jurist. "Spontaan stond het beroep van advocaat niet meer in zijn lijstje", vertelt ze. Toch zoekt ze haar hele leven naar die erkenning. Ze probeerde de Turkse taal te leren en deed moeite om de Turkse nationaliteit te krijgen.

"Of ik op zoek ben naar die erkenning, weet ik niet. Onbewust wel, denk ik. Maar nu als volwassen persoon weet ik ook dat die erkenning nooit zal komen. Want dat is typisch mijn vader: hij is nooit tevreden, het is nooit goed genoeg, het moet altijd beter. Dus ik kan streven wat ik wil, maar het zal nooit goed genoeg zijn."

Een andere auteur met een Turkse achtergrond publiceerde onlangs ook over haar jeugd. De 23-jarige studente Lale Gül uit Amsterdam beschrijft in haar roman 'Ik ga leven' hoe een jonge vrouw worstelt met haar verlangen naar een (seksueel) vrijer leven, terwijl ze opgroeit in een traditioneel Turks gezin. Het boek blijkt bij publicatie autobiografisch te zijn. Vooral Turken vinden dat Gül de Turkse cultuur in een kwaad daglicht zet. Ze moest zelfs onderduiken, omdat ze vanuit verschillende hoeken doodsbedreigingen kreeg.

Volgens Ronnie Terpstra van boekhandel Van der Velde in Leeuwarden verschijnen er regelmatig boeken van kinderen van (Turkse) migranten. "Met wisselend succes." Volgens Terpstra zijn de boeken van Kuypers en Gül eigenlijk niet met elkaar te vergelijken. "Het boek van Gül is meer een afrekening met de jeugd waarin zij opgroeit. Het boek van Kuypers is meer een zoektocht naar zijn relatie met zijn vader nu hij zelf ook vader is."

Terpstra heeft het boek van Gül zelf nog niet gelezen. Hij vertelt dat uit recensies blijkt dat haar boek stilistisch 'erg rommelig' is. "De roman 'De Atlas van Overal' is anders: het is een bijzondere stem. Kuypers schrijft heel essayistisch. Hij citeert historische bronnen, een beetje zoals Frank Westerman dat doet. Die combineert ook het persoonlijke met de grote lijnen in de wereldgeschiedenis. Dat maakt dit boek heel bijzonder. Het is een heftige familiegeschiedenis."

Suzan vindt het positief dat Turkse vrouwen, net als Gül, hun stem laten horen. "Ik heb het boek van Lale Gül nog niet gelezen, maar ik kan er natuurlijk alleen maar voor zijn als Turkse vrouwen van zich laten horen. Ik kan me die wens goed voorstellen dat je van je af wilt schoppen en wilt afrekenen met je jeugd, helemaal wanneer je twee levens leidt -eentje voor de buitenwereld en eentje in het echt. Toch is het boek van Deniz anders. Hij rekent niet af met zijn jeugd, maar ondergaat een zoektocht naar onze vader."

Nieuwsgierig hoe Suzan Kuypers terugkijkt op haar jeugd, op de afwezigheid van haar vader op haar bruiloft en hoe ze zelf in het aanstaande moederschap staat? Luister dan naar onderstaande reportage van verslaggever Froukje Sijtsma voor het radioprogramma Buro de Vries .