De toan fan Jan Koops: "De vierde meie"

Et bin trieste verhalen van hoe zoe'n oorlog diepe ingriepen kan in huusholings. Niet alliend omreden meensken doodscheuten wodden deur de Duutsers, mar bi'jtieden ok deur bi'jkommende oorzaeken.

Aende 1940 bi'jgelieks fietste de 28-jaorige Aaltje van Houten uut Haulerwiek 's aovends langs et waeter in Bakkeveen. Omreden de Duutsers veurschreven hadden dat alles verduusterd wezen mos en ze daoromme ok gien laampe an hebben moch, kon ze et pad niet goed zien. Ze raekte in et waeter en verdronk.

Op 13 april 1945, op de leste dag van de oorlog in Stellingwarf Oostaende, kommen de Duutsers op heur oftocht 's aovends deur Waskemeer. De ondergrondse wil veurkommnen dat de Duutsers de brogge nog even opblaozen en d'r ontstaot een schietperti'j.

Een verdwaelde koegel raekt de 29-jaorige Lammechien de Wit in heur huus; zi'j overleeft et niet.

Dan Marinus van Emst. Hi'j was boswaachter in Appelsche, zorgde veur onderduukplakken en veur plattegronden van de bos veur allieerde parresjutisten. Daoromme mos hi'j ok zels in 1944 onderduken.

Zien dochtertien Marianne zol op 11 augustus 6 jaor wodden, dat hi'j kwam even thuus en bleef ok een naacht slaopen, omreden zien vrouw Margje aanderdaegs 44 jaor wodde. Mar op heur jaordag kwammen de Duutsers in alle vroegte an de deure en deurzochten et hiele huus op bewies om tegen Van Emst bruken te kunnen.

Ze vunnen niks en nammen Van Emst mit om him te ondervraogen. Hi'j vreug nog even ofscheid nemen te meugen van zien dochtertien. Dat moch. Et zol heur leste knuffel mit heur heit wezen. Omreden hi'j zwiegen blift over onderdukers wodde hi'j in de bos van Appelsche doodscheuten.

En as leste et trieste verhael van de zussies Roffel uut Haulerwiek. Et is van vlak nao de oorlog.

Tussen 4 en 9 juni 1945 trekken daegeliks zoe'n tienduzend Duutsers vanuut Noord-Nederlaand op heur route naor huus deur Haulerwiek. De Kannedezen begeleideden ien en aander om veur te kommen dat Nederlaanders wraoke nemen zollen op de Duutsers.

Naodat de Duitse troepen ofvoerd weren zat de klus van de Kannedezen d'r op. Dit wodde op 22 juni nog even vierd mit een klein ofscheidsfesien. Mar et fesien zol een raamp wodden.

Omreden hi'j veur et lest in Haulerwiek was gong een Kannedese majoor nog even mit de twee zussies Timmie en Riekie Roffel in een gevechtswaegen een aendtien rieden.

Doe de majoor keren wilde, kwam hi'j bi'j et aachteruut rieden mit ién viel in een schuttersputtien terechte, waordeur de gevechtswaegen op zien kop in de vaort te lane kwam en de majoor en de twie zussies opsleuten zatten en verdronken.

Niet deur een gevecht mit Duutsers, niet deur schuld van Duutsers; nee, mar wel as een angriepende naosleep van die oorlog.

Elk jaor op de vierde meie gaon tiedens de stille tocht en in de twie menuten stilte daornao, dit soorte van veurvallen deur mi'j henne.

Veurvallen die ingriepend weren veur de manluden en vrouwluden die dit mitmaekten. Mar ok ingriepend veur heur naobestaonden die d'r an vandaege-de-dag toe last van hebben.

Ze hebben heur heit mar een peer jaor of hielemaole niet mitmaekt; ze hebben heur pake nooit kend; ze hebben trauma's van et an taofel altied mar praoten moeten over de oorlog, of ze hebben juust een trauma deur et grote stilzwiegen, de beaangstigende stilte daor ze veur bi'j een psycholoog of psychiater belanen.

Mar ik daenke op de vierde meie ok altied an de naobestaonden van meensken die zonuumd 'fout' weren in de oorlog; naobestaonden die daor niks an doen kunnen, mar d'r tot op de dag van vandaege nog op ankeken wodden, negeerd, pest, naoroepen.

Mien oproep: Stop daor mit! Ok veur dié meensken is de vierde meie altied een hiel belaeden dag. Wi'j kun morgen eins niet goed bevri'jdingsdag vieren awwe niet zorgen dat disse meensken bevri'jded wodden van die last."