De toan fan Jan Koops: "Kastboom of -stal"
"Zaoterdag was Jan de Vries van Wolvege in et pregramme Op & Út. Jan is van alle marken thuus. Hi'j maekt meziek, hi'j het aorig wat publokaosies schreven en vule kennen him ok as ambtner van de gemiente Stellingwarf Westaende.
In die funktie hem hi'j him d'r stark veur maekt de verplichte lessen Fries op de schoelen in de Stellingwarven inwisselen te meugen veur andacht veur de streekeigen Stellingwarver tael en kultuur. Een protte van de hiemkundeprejekten bin deur him verzörgd.
Mar sund Op & út van zaoterdag weten de meensken dat Jan tegenworig nogal wat tied stikt in et bouwen van kaststallen. Hi'j zal inmiddels zoe'n 450 kastgroepen hebben: feguren die bi'j et kastgebeuren heuren. En bi'j een hiele protte daorvan het hi'j zels een passende stal bouwd. Passend, want Jan het kaststallen van over de hiele wereld en hi'j past zien stal an an de kultuur van et laand daor de feguren weg kommen.
Doe ik jaoren leden de grote verzaemeling zien hadde op de twiede verdieping van zien huus, en ik blieken leut da'k et allemaole schitterend vun, doe zee hi'j: "Ja, jij mag geen kerststal hebben natuurlijk, want jij bent gereformeerd." Ik wol da'k een stal hadde", zee ik him, "dan zol die verhipte boom d'r niet meer in kommen." En zo is et begonnen: sund die dag mag ik mit riegelmaot mit him bouwen an een stal.
As leermeester lat hi'j mi'j zien wat wel en ok wat juust niét moet. Doe ik in et begin alles hiel netties zaegen en knippen en varven wol, zee Jan: "Wil jij een vinex-stal? Die stal is tweeduizend jaar oud, hè Dat moet jij toch weten!" Mar goed, sund die tied hebben wi'j mit de kastdaegen ien of meer stallen in huus staon en gien kastboom meer.
Daor docht ik an doe ik gister in de kraante las dat in 2030 dattig percent van de eerde bescharmd netuurgebied wezen moet. Temeensen as et an de Verenigde Naoties ligt. Dattig in dattig numen ze dat plan. Mit dat streven gaon zi'j de VN-top in over biodiversiteit in Montreal, Kannede. Dattig percent, da's nogal een ambisie. Op 't heden is op de eerde mar 15% van et laandoppervlak en krapan 7,5 % van zeeën en oceanen bescharmd. Wark an de winkel dus.
Mar. d'r bin in Afrike lanen daor ze now al meer as dattig percent bescharmde netuur hebben, dat et kan wezen zo ston in et bericht - dat rieke lanen heur verplichting diels ofkopen kunnen deur Afrike te betaelen veur et bescharmen van netuurgebieden daore. Dat geft mi'j gien goed gevuul. Openi'j kun westerse lanen mit geldzaeken ofkopen.
Mi'j donkt: laot oons in oons eigen laand eerst es kieken wawwe zels doen kunnen om stokken laand te bescharmen. D'r wo'n hiere mooie netuurgebieden opofferd om sneldieken anleggen te kunnen of vliegveld Lelystad te maeken of Schiphol uutbreiden te kunnen. En dat kan straks allemaole omreden wi'j Afrike betaelen om daor mooie netuur te bescharmen.
Et liekt vule op Schiphol dat boeren uutkoopt om stikstofruumte te kriegen. De boeren wo'n - terechte of niet terechte, dat laowe mar even in et midden - de boeren wo'n de doemschroeven andri'jd, en daor maekt Schiphol op een misselike wieze misbruuk van. En et levert niks minder an uutstot op. Vliegvekaansies? Niet meer an beginnen, daenk ik dan.
En wat kuwwe zels as pattekulieren veerder nog doen? Now, maek es een kaststal en zet die in huus in plak van de boom. Ie hebben een protte wille van et maken van en kieken naor een stal en de bossen mit bomen kun staon blieven as bescharmd netuurgebied. Een groot pat van de stallen van Jan de Vries bin trouwens tot 6 jannewaori te zien in de Ooldhiedkaemer van Wolvege. Deensdag tot en mit zaoterdag, middags van 13.00 of. Meer as de muuite weerd!"