De toan fan Jan Koops: "Vri'jhied"

Mar hoe vri'j biwwe now eins? En komt de bedrieging van oonze vri'jhied tegenworig wel van buten? Dagblad Trouw kopte oflopen deensdag dat Nederlaand naor beneden kukeld is op de lieste van de passevri'jhied.

Jaorenlaank stonnen wi'j op nommer twieje; dat was al zakt naor zesse; mar now staon wi'j een jaor laeter op plak 28 van de 180 lanen.

Et valt mi'j al langer op, dat as et op passevri'jhied of de bedrieging van de passe ankomt, dat de media zels dan vaeke flink uutpakken. En dat zal logisch wezen omreden et heur zels dichte op de huud komt, mar d'r zit ok een aandere kaante an.

Doe d'r jaoren her deur Al Qaida een anslag pleegd was op de redaktie van et stripblad Charlie Hebdo in Paries, doe leupen d'r inienend massa's meensken mit een button of een vlaggien: Ik bin Charlie. Ok meensken die nooit een strip lezen zullen, of die as ze et blattien ál lezen hadden, et niet warderen kunnen zollen; en ok leupen d'r in demestraosies bobo's mit, die flink wat botter op et heufd hadden. Mar et was hiel makkelik: wi'j hadden iene gezaemelike vi'jaand: Al Qaida.

Kiek, dat de passevri'jhied bedriegd wodt, da's dudelik zat, en dat moet flink ofkeurd wodden.

Een journelist in Grunningen die een bom deur et raem krigt: verschrikkelik! Een fotograaf die mit zien vrundinne in de auto vlochten moet en dan mit auto en al mit een shovel in een sloot kieperd wodt: waor hej' dan je verstaand dan zitten? En dan hewwe et nog niet iens had over de moord op Peter R. de Vries.

Nee, dit soorte van akties moe'n flink anpakt wodden en de daoders moe'n heur verdiende straf kriegen vanzels.

Mar, zo vraog ik mi'j of: hoe zit et dan mit et bedriegen van aandere groepen liekas politici, wetenschoppers, meensken mit een kleurtien, vlochtelingen, butelaanders in et algemien, meenskerechteaktivisten, mitwarkers van et RIVM, kollumschrievers, boeren, mitwarkers bi'j de belastingdienst, zorgpasseniel, onderwiezers en lerers, politie en nuum mar op? Want et bedriegen komt van verschillende kaanten en utert him vaeke ok naor verschillende kaanten toe.

Op welk nommer staot Nederlaand as et op de vri'jhied van al die groepen ankomt? Et zal mi'j ni'jdoen, mar et zol mi'j niks verbaozen awwe alles mitmekeer nóg leger staon as plak 28.

Gisteraovend hebben vule meensken mitlopen in een stille tocht en bin ze om acht ure twie menuten stille west. As et goed is ok om heur te bezinnen op wat vri'jhied betekent. Mar ik hope al dat niet alliend de vri'jhied van 77 jaor leden daorin herdocht wodde, of dat de zorg alliend uutgong naor de sitewaosie in de Oekraïne, hoe belangriek dat ok is vanzels.

We moe'n d'r op bedocht wezen, dat alle agressie argens in et klein begint. As jow en ikke mekeer al naor et leven staon, ok al is et mar mit woorden, hoe zowwe dan klaegen over meensken die een stappien, of een peer stappen, veerder gaon?

Kiek, kritiek hebben op een aander is niks mis mit, mar uter die kritiek niet mit bedriegings. Stao een aander niet naor et leven.

D'r is wel es zegd dat de vleugels van een vlinder in Brazilië maonden laeter in Texas een tornado opleveren kunnen. Now bliekt dat wetenschoppelik gien stark verhael te wezen, mar et beeld vien ik wel mooi: wat hiel onschuldig in et klein begint kan op et lest verschrikkelike gevolgen hebben.

In 'De stand van vrijheid', een repot van et Nationaol Comité 4 en 5 meie en et Sociaol en Kultereel Planburo staot, dat iene van de vraogen die de kommende tied belangriek wezen zullen, gaon zal over de maote waorin wi'j et eigen verleden onder ogen zien kunnen. Zi'j doelen dan op bi'jgelieks Nederlaans Indië of de slavehaandel.

Mar zels daenk ik dat et misschien nog wel belangrieker is oons of te vraogen of we onder ogen zien kunnen hoewe vandaege-de-dag mit de vri'jheid van de aander ommegaon. Want as et d'r op ankomt dan huust ok in oonszels zo now en dan een vi'jaand van die vri'jhied.

Daoromme hope ik dat d'r naost et uutbundige feestvieren ok vandaege nog weer es twie menuten overblift om mit z'n allen daor es even over nao te daenken: Hoe gao ik omme mit de vri'jheid van de aander?"