De toan fan Jan Koops: "Fries"

"Doe ik gister et begin van de kollum van Froukje Sijtsma heurde, doe docht ik: verdikkeme, spietig dat zi'j et hebben zal over et symposium van oflopen vri'jdag over de geschiedenis en toekomst van de ni'jskultuur in Frieslaand.
Spietig, docht ik, want ok ik zol mien kollum juust daorover gaon laoten willen. Mar gelokkig gong heur benaodering een hiel aandere kaante op as waor ik henne willen zol.
Froukje was zels bi'j et symposium; ikke niet. Mar uut et Friesch Dagblad van zaoterdag kon 'k wel zoe'n betien geweer wodden wat d'r bepraot was op et symposium.
In de kop van et stok ston dat et halsstarrig bruken van de Friese tael in de media meensken uutsluten zol. Sander Warmerdam, heufdredakteur van de Liwwadder, reup op om de tael niet te bruken om poletieke greenzen te trekken en meensken buten te sluten.
Doe ik dat las, doe docht ik: mar wie döt dat dan? Wie bruukt de tael om greenzen te stellen en meensken buten te sluten? Warmerdam het, zo dee blieken, een trauma overholen an de verhuzing uut Noord-Hollaand naor Frieslaand.
Deur de bakker en de slaachter wodden ze hiel lange as butenstaonders bekeken. "Dat heb ik altijd onthouden", zee hi'j daorover. En now, jaoren laeter, bliekt hi'j de Friezen weerommepakken te willen.
Warmerdam kon rekenen op bi'jval van Ingrid Spijkers, heufdredakteur van de Omrop. Ok zi'j komt van buten Frieslaand, mar uterde heur al in de Friese tael. Zi'j vun dat de journelistiek naor een hoger plan moeten zol en dat et bruken van et Fries daorbi'j nogal dwaszitten kan.
Mit gruuiende verbaozing he'k ien en aander lezen. Hoe kriegen meensken et in de plasse en gao warken veur orgenisaosies die staon veur weerden daor ze et hielemaole niet mit iens binnen? Disse meensken laoten heur dik betaelen om de eigen orgenisaosies de nekke omme te dri'jen. Halsstarig bruken van de Friese tael? Hoezo halsstarrig? Waoromme hiet de Omrop eins Omrop Fryslân?
En: meensken butensluten? Op 'e radio en tillevsisie bin tegenworig tientallen zenders beschikber. Meensken die ofstemmen op de Omrop, die verwaachten juust et Fries. Dat d'r zo now en dan ok een Sneker, een Bildtker of een Stellingwarver et fesien komt verpesten, dat nemen ze dan wel op de koop toe. Mar as ze Nederlaanstaelige pregrammes hebben willen dan zetten ze NPO-Radio-1 wel an of Goeiemorgen Nederlaand.
Waor is de tied bleven dat Friezen heufdredakteur weren van de Omrop en de Liwwadder? Waor is de tied bleven dat meensken in die funkties juust groots weren op heur eigen tael en kultuur?
Abe de Vries, aendredakteur van et Friesch Dagblad, hadde deensdag een kritische reaktie in zien kraante op de opmarkings van Warmerdam en Spijkers. Ús Abe - zo nuum ik him now mar even - hi'j schreef dat hi'j him zien tael niet van et veld speulen laoten wil. Daor kan ik mi'j hielemaole in vienen. En dat gelt veur mi'j veur verschillende taelen: et Nederlaans, et Fries en et Stellingwarfs.
Want kiek, awwe de redenaosie van Warmerdam en Spijkers volgen zollen, tja, dan moewe bi'jkotten allemaole over op Engels, of misschien wel Arabisch, omreden hieltied meer meensken uut aandere lanen hier een hennekommen kriegen. En laot dudelik wezen: wat mi'j angaot bin ze hier meer as van hatte welkom, mar doe dan wel wat muuite en leer de tael van jow ni'je kontreinen.
Warmerdam en Spijkers zol ik mitgeven willen: Aj' in Frieslaand wonen, dan boor ie de daorbij heurende kultuur niet de grond in. En aj' d'r een ambtelijke of aandere belangrieke funktie hebben, dan heur ie juust op te komen veur et eigene van de streek en dus ok van heur tael.
Misschien wodt et tied en hael et Friese sjibbolet mar es van stal: 'Bûter, brea en griene tsiis, wa't dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries.'
Wie dat niet goed uut de mond kriegen kan die kan een baene in de top van de Omrop of bi'j de Liwwadder wel vergeten.
No, sa!"