Nynke Rixt Jukema: ''Culturele Hoofdstad is een olietanker''

Maart 2016. In Popcentrum Neushoorn wordt bekendgemaakt welke projecten geld krijgen van Culturele Hoofdstad. Architect en ondernemer Nynke Rixt Jukema hoort dat er voor 'Feel the Night' - de bescherming van het duistere landschap van Fryslân - bijna niets overblijft.

Nynke Rixt Jukema: ''Ik had alle subsidie-aanvragen al geschreven. In mijn begroting rekende ik op een bijdrage van tien procent van de Culturele Hoofdstad, maar ik kreeg het niet. Ze zeiden: ''Anderen kunnen wel een deel van jouw plan overnemen. De fondsenwerving doen wij.'' Er was alleen nog geld voor de I-land, de nachtelijke theaterproductie van Peer Group, maar dat was maar een onderdeel uit 'Feel the Night'.''

Een grote tegenvaller. ''Alles liep al! Ik werkte met Keunstwurk, Landschapsbeheer, dorpen, provincies, Europa. En nu wordt opeens het fundament eronder vandaan gehaald, dus dan houdt het op.'' Ze trekt haar project terug en moet haar team van drie mensen vertellen dat ze ander werk kunnen gaan zoeken. Nynke Rixt is diep teleurgesteld. Met grote idealen stond ze aan de basis van het 'bidbook' voor Culturele Hoofdstad. Plotseling stond ze op straat op het Ruiterskwartier met lege handen.

Je hebt nog gesproken met Lieven Bertels, de directeur van de stichting LF2018.

''Ik zei: ''Ik kan dit toch niet vrijwillig doen?'' Ik moet ook leven. Maar hij zei dat ik het als een investering in mijzelf moest zien. Ik had er toen al vier jaar aan gewerkt. 'Feel the Night' was voor Leeuwarden een uithangbord om Culturele Hoofdstad binnen te halen. Ik geloofde er in. En ik was goed van vertrouwen. Als ondernemer moet je altijd van tevoren investeren in projecten. Ik dacht: ze betalen mij wel, dat hebben wij toch afgesproken? En nu werd ik zomaar aan de kant geschoven. Ik voelde mij genaaid.''

Wat waren dan jouw verwachtingen?

''In 2010 gingen wij met de werkgroep voor Culturele Hoofdstad naar Duitsland. De artistiek leider was toen Henk Keizer. Hij vroeg in de bus aan iedereen: ''Hoe oud zijn jullie eigenlijk in 2018?'' De bus zat vol met mensen die dan al in de zestig zouden zijn. Wij zeiden tegen elkaar: ''Voor die mensen maken bij Culturele Hoofdstad dus niet. Jongeren moeten de kans krijgen zich te ontwikkelen.''

Wat voor jaar heb je achter de rug?

''Ik wilde weg. Wat heb ik hier in Fryslân te zoeken, dacht ik. Ik kan mij veel beter ergens anders nuttig maken. Mijn leven moest weer op orde komen. Ik had toch de helft van mijn tijd in 'Feel the Night' gestoken en bovendien had mijn architectenbureau last van de crisis in de bouw. Ik kreeg wel opdrachten, maar veel werden niet gerealiseerd.''

Hoe ging het verder met 'Feel the Night'?

''Gelukkig waren er mensen die erin geloofden. Het 'Programma naar een Rijke Waddenzee' zocht mij op. In oktober 2016 hebben wij met 43 organisaties een verklaring getekend. Het doel is een 'Dark Sky' Werelderfgoed Waddenzee.''

Het uitvoeringsprogramma van 'Feel the Night' en 'Programma naar een Rijke Waddenzee' is nu net klaar. Er komen een congres in 2018, wandelingen in de nacht en pelgrimroutes. Aan de kust worden 'starbarns' gebouwd, waarin je naar de sterren kunt kijken. Er worden nachttuinen ingericht, met planten en dieren die 's nachts tot leven komen. En er komen Dark Sky Communities in Europa: dorpen die zich hard maken voor de duisternis. In oktober is er een symposium met de Waddenacademie over stilte en duisternis in het Waddengebied. Lezingen overdag en 's nachts met elkaar kijken naar de sterrenhemel.

Nynke Rixt: ''Het gaat op dit moment zeer goed! Enthousiaste mensen en een programma tot en met 2020, waar wij veel mee kunnen bereiken.''

Waarom vind je het belangrijk dat mensen van de duisternis houden?

''Tijdens mijn studie architectuur leerde ik alleen maar over licht, maar toen ik hoorde dat Fryslân de provincie was met de minste luchtvervuiling zag ik kansen voor de duisternis. Ik heb mij verdiept in de oudheid en hoe de volken toen keken naar de zon en sterren. Ze voelden zich onderdeel van hun omgeving. Mensen van nu zouden dat niet kunnen. Met 'Feel the Night' zet ik de kwaliteiten van het landschap (ruimte, stilte, duisternis, vruchtbaarheid, frisse lucht) op waarde. Wanneer mensen beleven hoe mooi de nacht is, zijn ze er niet bang voor, maar zien ze de rijkdom. Dan zullen ze meer hun best doen voor het landschap.''

Je was vanaf het begin betrokken bij het bidbook voor Leeuwarden Culturele Hoofdstad. Hoe vind je dat LF2018 er nu voor staat?

''Ik had van de journalistiek meer discussie verwacht over de vraag: gaan we met Culturele Hoofdstad wel de goede richting op? Kritisch naar jezelf kijken is een van de dingen in het bidbook waar Leeuwarden het mee gewonnen heeft. Wij zijn een nieuwe generatie met eigen ideeën. Wij zouden leren van andere mensen, bijvoorbeeld uit het buitenland. Maar nu is het: wij moeten doen zoals anderen. Ideeën van bovenaf worden ons opgelegd, zoals de fonteinen of de grote reuzen van Royal de Luxe uit Frankrijk. Die zijn al zo oud. Ze zijn overal al geweest en nu komen ze nog eens hierheen. Daar is Culturele Hoofdstad toch niet voor! Wat heeft dat met de de kwaliteit van Fryslân te maken? Wat is de binding met onze cultuur of landschap? Culturele Hoofdstad is straks niets meer dan een festival met evenementen, waar mensen een kaartje voor kunnen kopen.''

Culturele Hoofdstad gaat over de toekomst van Fryslân. Je was idealistisch. Wat is er misgegaan?

''Wij hadden grote idealen toen we begonnen, maar toen er geld kwam werden mensen arrogant. De creativiteit was nul, maar als roofvogels pikten ze op de plannen. Voor de uitvoerders, de mensen die het echt moesten doen, was geen geld.

Het is moeilijk om dit verhaal te vertellen. Voor anderen ook, want iedereen in Fryslân heeft een belang bij Culturele Hoofdstad. Kunstenaars en producenten wilen zeker weten dat ze het financieel rond kunnen krijgen.''

Voel je je verantwoordelijk, omdat je zelf meegeschreven hebt aan het bidbook?

''Dat bidbook hebben wij bedacht in Harlingen aan boord van een schip van de bruine vloot. Dat was symbolisch. Ik zag de Culturele Hoofdstad als een zeilschip. Wij wilden een zeilschip bouwen en met elkaar de koers bepalen. Een zeilschip kun je met de hand manoeuvreren. Het gaat met de wind mee. Het verandert met de tijdsgeest, maar wat hebben wij gekregen? Een olietanker, die niet voor- of achteruit kan. Een zware organisatie waar ieder zijn belang heeft. Die olietanker moet blijven varen en heeft brandstof nodig. Anders houdt het op.

Als ik aan die avond in Neushoorn terugdenk... Ap Timmermans was het meest resoluut. Toen hij hoorde dat zijn project 'Mata Hari' geschrapt werd, stapte hij meteen op. Ik wilde ook resoluut zijn. Ik wilde met zijn allen naar buiten, om met elkaar het schip te keren. Maar dat ging niet. Iedereen is namelijk bang voor zijn eigen hachje. Zo werkt het. Nu komt er steeds meer kritiek.

Met mij gaat het goed. Ik ben blij dat ik zelfstandig verder kan, ook zonder Culturele Hoofdstad. Maar het gaat niet om mij. Het gaat om dat dat zeilschip er niet is gekomen.''