Omrop maakt bijzondere film over Friesch Dagblad in WOII

Het Friesch Dagblad en Omrop Fryslân hebben in samenwerking een film gemaakt van het verhaal 'Niet geknecht', over de krant in de Tweede Wereldoorlog. De film is bijzonder omdat het originele verhaal als een strip wordt verteld.
Het Friesch Dagblad heeft als enige Nederlandse krant in de Tweede Wereldoorlog de moed om de krant stop te zetten in 1941. Aanleiding is de verplichting om lid te worden van de Duitse persvereniging, zo kan de bezetter alle media in de greep van de censuur krijgen. Een riskant besluit, want het is ook een daad van verzet. Maar voor de werknemers en het bestuur van de krant is het meteen duidelijk: we worden geen lid. De medewerkers raken hun werk kwijt en zijn de rest van de oorlog onderhouden door de abonnees.
Dagboek
Een van de verslaggevers en plaatsvervangend hoofdredacteur bij het Friesch Dagblad uit die tijd, Jan de Haan, heeft als een dagboekverslag de ontwikkelingen stap voor stap beschreven. Hoe de krant steeds meer onder druk van de Duitsers wordt gezet en hoe de medewerkers er 's nachts wakker van liggen. De dilemma's waar ze mee te maken hebben en hoe er over gediscussieerd wordt. Hoe er gedreigd wordt met een verbod op het uitbrengen van de krant en het gevaar dat ze op het punt staan om gearresteerd te worden. En dan hoe de krant de eer aan zichzelf houdt door de krant stop te zetten en zo 'niet geknecht' is.
Beeldverhaal
Het idee om de originele Nederlandse tekst als beeldverhaal te brengen, kwam van programmamaker Bart Kingma. "Mijn uitgangspunt was om de tekst in zijn waarde te laten. Het is zo mooi, archaïsch taalgebruik met een diep gereformeerde toon, die tekst moest stand houden. Het verhaal verfilmen zou te duur worden, toen dacht ik aan een luisterspel en van daar uit ben ik op het idee van de tekeningen gekomen."
Meer dan honderd tekeningen
Illustrator Laurens Bontes uit Leeuwarden maakte de tekeningen erbij. "De oorlogstijd is behoorlijk zwart en grijs, dat moest terugkomen, maar het moest ook huiselijk zijn en mooi. Ik heb het verhaal in stukken opgedeeld en ben begonnen te schetsen, al gaandeweg kreeg het zo vorm en werd het levend.”
Hij heeft veel research moeten doen om een beeld te krijgen hoe de gebouwen en mensen er in die tijd uit zagen om het zo realistisch mogelijk neer te zetten. Hij moest zelf ook dingen bedenken. “Om gaten in het verhaal op te vullen, als iemand droomt bijvoorbeeld, daar moest ik een vorm voor vinden. Dat zijn huiselijke scènes geworden, waarschijnlijk is het niet zo gebeurd, maar daardoor komt het verhaal wel dichterbij.” Laurens Bontes is een half jaar bezig geweest met de tekeningen, al zijn tekeningen op elkaar vormen een stapel van bijna zeven centimeter. Hugo Bosgraaf en Joël Puik, grafische vormgevers bij Omrop Fryslân, hebben meer dan honderd tekeningen achter elkaar gezet.
Teksten zijn leidend
De originele tekst is ingesproken door acteur Thijs Feentra. "Ik heb uren met Thijs gezeten", vertelt Bart Kingma. "Zinnetje voor zinnetje hebben we de tekst doorgenomen, om de goede toon te vinden, en te zien wat voor woorden de nadruk zouden krijgen. Hij moest de tekst zelf voelen en dat is heel goed gelukt volgens mij. De taal en woorden die De Haan heeft gebruikt in zijn verhaal, zijn tekenend voor de tijd en het gereformeerde karakter van het Friesch Dagblad van toen, en zijn leidend geweest voor het maken van de film." Al met al heeft het project een jaar geduurd.
De aantekeningen van Jan de Haan zijn na de oorlog geordend en als brochure uitgebracht: Niet geknecht. In de persgeschiedenis in de Tweede Wereldoorlog wordt echter niets gemeld over de stap van het Friesch Dagblad. Bestaande kranten zoals De Telegraaf zijn meegegaan in het Duitse gezag. Het Friesch Dagblad is een lichtpuntje op een donkere pagina in de geschiedenis van de Nederlandse kranten.
De film is zondag 22 april bij Omrop Fryslân televisie te zien om 17.00 uur en 18.20 uur en wordt daarna elk uur herhaald.